Een van de heerlijkheden van een vakantie is de kans om boeken te lezen. Dit keer las ik onder meer twee boeken die je ronduit spectaculair mag noemen. Boeken waarvan je wilde dat iedereen ze las. Een van de meest intrigerende en opzienbarende boeken die ik las is getiteld De ontdekking van de aarde. Geschreven door de geoloog Peter Westbroek. (uitgeverij Balans)
Westbroek ontzenuwt de godsidee en het creationisme maar merkt daarbij tegelijkertijd op dat er nog zoveel is dat we niet begrijpen. Hij laat zien hoe de wetenschap inmiddels onomstotelijk heeft aangetoond dat leven is ontstaan uit niet levende materie. En tegelijkertijd dat veel processen die we waar kunnen nemen niet te verklaren zijn uit een eenduidige oorzaak-en-gevolg-verklaring maar dat er sprake is van emergentie. Een complex aan factoren dat in min of meer nauwe samenwerking tot een volgende fase leidt.
Westbroek vergelijkt dit met piano spelen. Het spelen van noten die op bladmuziek genoteerd staan leidt tot klanken zonder samenhang. Het spel wordt pas muziek met zeggingskracht wanneer de pianist erin slaagt de wereld achter die noten te ontdekken en vervolgens ook nog eens weer te geven. Pas dan ontstaat er een melodie met lading.
Vervolgens laat hij zien dat vrijwel alle processen van leven in ontwikkeling, van evolutie op het emergentieprincipe zijn gebaseerd. De vloeibaarheid van water bijvoorbeeld is afwezig in de afzonderlijke watermoleculen en wordt pas een emergente eigenschap in de vorm van een druppel of stroom.
Westbroek laat zien dat de mens in dat ontzagwekkende geheel een buitengewoon ondergeschikte positie inneemt. Wij mogen dan misschien menen masters of the universe te zijn maar in werkelijkheid is onze positie een heel wat minder tot de verbeelding sprekende. Het is niet de mens die de aarde civiliseert maar het is de aarde die de mens civiliseert.
Ook toont Westbroek aan dat een goed begrip van de aarde en alles wat zij omvat alleen mogelijk is wanneer we haar betrachten vanuit de tijdschaal die zij nu eenmaal nodig heeft om begrepen te kunnen worden. Met andere woorden: pogingen om de kern van de menselijke natuur te verklaren uit wat we weten over de laatste honderdduizend jaar van de geschiedenis kunnen alleen maar mislukken.
We kunnen de aarde, de flora en de fauna inclusief de menselijke soort alleen doorgronden wanneer we al die evolutionaire bewegingen, al dan niet sprongsgewijze ontwikkelingen bezien over een periode van ten minste vier miljard jaar. En in onze zoektocht naar verklaringen moeten we alle aspecten van die grootse symbiose betrekken. Het is juist op grond van deze overwegingen dat Westbroek - mijns inziens terecht - grote vraagtekens plaatst bij de ideeën van Global Change (het beoordelen van de aarde over een te kort tijdsbestek waardoor een onnodig pessimistisch beeld ontstaat) of van de Engelse filosoof John Gray (een cyclisch beeld van wat de mensheid vermag op basis van de menselijke geschiedenis van de laatste tweeduizend jaar en dus is er geen reden voor hoop).
Binnenkort kom ik hierop terug met een uitgebreide recensie van dit fenomenale boek. Voor dit moment wil ik eindigen met een kort citaat uit De ontdekking van de aarde van Peter Westbroek:
Ik trek daaruit de conclusie dat het symbiotische wereldbeeld onverenigbaar is met de kern van de huidige sociale orde, doordat het alle eigendom, privé of publiek, ontmaskert als plundering van de aarde. Een nieuwe sociale ordening die overeenstemt met het symbiotische wereldbeeld zal zich met deze onwelkome waarheid moeten verstaan.Verras uzelf en lees dit boek. Zeker als u in God gelooft maar ook als u dat niet doet. Veel valt op zijn plaats en meer nog zult u beseffen hoe weinig we nog maar weten, ook al lijkt het al zo ontzaglijk veel.
En dat tweede boek? Daar kom ik een dezer dagen op terug.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten