zondag 30 september 2012

On the road


Gisteren eindelijk On the road gezien, de verfilming van het cultboek van Jack Kerouac die zijn boek publiceerde in 1957. Hier in Nederland werd het boek pas eind jaren zestig populair ofschoon de vertaling van John Vandenbergh reeds in 1961 verscheen. Samen met Alan Ginsberg, Neal Cassidy en William S. Burroughs hoorde Kerouac tot de beat generation. Ofschoon Kerouac niets van hippies moest hebben, werd zijn great novel hier in de hippietijd pas echt populair. De reden daarvoor ligt redelijk voor de hand. De beat generation was nieuwsgierig en op zoek naar vooral alles wat verboden was en was daarnaast bovenal vitalistisch. Het leven leek te draaien om sex, drank, drugs, muziek, literatuur en reizen, rondtrekken. Dat sprak de 1968 generatie wel aan. Merkwaardig genoeg echter bleek Kerouac in politiek opzicht conservatief. Hij stierf reeds op 47-jarige leeftijd. Ik heb destijds nog wel zijn The Subterraneans, Big Sur en Desolation Angels gelezen maar herinner me daarvan slechts dat ik er niet zoveel aan vond.
In die jaren waren we al even vitalistisch als Kerouac en zijn vrienden. We lazen de gedichten van François Villon, Arthur Rimbaud, Charles Baudelaire en Sappho en On the road was al gauw ons lijfboek geworden, we experimenteerden met drugs en er was altijd drank, de sex speelde zich vooral in de fantasie af, niet iedereen was immers een womanizer als Dean. En we trokken erop uit. Een leven waarin de daden in retrospectu groter leken dan ze ooit waren, we waren helden die de eenzaamheid en leegte uit die jaren liever vergaten en verdrongen waardoor er vanzelf ruimte ontstond voor alles wat we niet waren en zo graag wilden zijn.

En nu in 2012 heeft Walter Salles dan eindelijk met Francis Ford Coppola als producer On the road verfilmd. Sam Riley als Sal paradise a.k.a. Jack Kerouac, een werkelijk schitterende rol van Garret Hadlund als Dean Moriarty, een hilarische Viggo Mortensen als William Burroughs en ontroerende rollen van Kristen Stewart als Mary Lou en Kirsten Dunst als Camille. De film is heel dicht bij het boek gebleven en ik had dezelfde ervaring als destijds bij het lezen: ook al is Dean een egocentrische klootzak, je blijft je vooral met hem vereenzelvigen en wanneer hij eens een koekje van eigen deeg krijgt, heb je vooral met hém te doen. Een prachtig vormgegeven film met onvergetelijk mooie beelden en vooral de scènes met de muziek uit die jaren, vooral de bop, zijn opzwepend en hallucinerend. Stream of consciousness van de jaren vijftig. Kortom, een prachtige film, die herinneringen oproept aan die andere onvergetelijke film, Under the vulcano met Albert Finney en Jacqueline Bisset.

zaterdag 29 september 2012

Netanyahu de Colin Powell van 2012


Op 5 februari 2003 hield Colin Powell een voordracht voor de Verenigde Naties waarin hij met tal van satellietbeelden en aanvullende informatie afkomstig van de Amerikaanse inlichtingendiensten de wereld ervan probeerde te overtuigen dat Irak beschikte over massavernietigingswapens en dat dus daadkrachtig optreden onvermijdelijk was geworden om de wereld te behoeden voor de ernstigste misdaden tegen de menselijkheid sinds de grote wereldbranden uit het begin van de vorige eeuw. Die massavernietigingswapens zijn nooit aangetroffen, ze waren er niet.
Eergisteren hield Benjamin Netanyahu een speech voor de Verenigde Naties waarin hij eerst Abbas voor lasterlijk uitmaakte om vervolgens aan de hand van een simplistische tekening van een bom met een reeds brandende lont de wereld te laten zien hoe ver Iran nog slechts verwijderd is van een atoombom. Iran ontkent maar Netanyahu insinueert al maandenlang dat Israël het zover niet zal laten komen en de Iraanse atoominstallaties zal aanvallen en vernietigen.

Hier ligt precies de kern van afschrikking en de manier waarop oorlogsdreiging wordt ingezet om de massa's ervan te overtuigen dat ingrijpen voor het te laat is voor onze eigen veiligheid onontkoombaar is. Iran verrijkt uranium maat stelt dat dat alleen wordt aangewend voor de eigen energiepolitiek. Dat is een logische voorstelling van zaken. Maar we hoeven ons weinig illusies te maken over de Iraniërs die ook in mijn ogen niets liever zouden willen dan kunnen beschikken over de zwaarste der wapenen. Hun uraniumverrijkingsprogramma maakt een atoombom simpelweg mogelijk en brengt hem binnen handbereik. In dat licht bezien is de opstelling van Netanyahu niet geheel onbegrijpelijk of onlogisch.

Maar laten we niet vergeten dat Israël zelf wel beschikt over nucleair wapentuig en zich niets gelegen laat liggen aan het non-proliferatieverdrag. Nota bene, Iran en Noord Korea onttrekken zich in veel geringere mate aan internationaal afgesproken inspecties door het Internationaal Atoom Gezelschap. Een westerse aanval op nucleaire installaties in Iran zal verstrekkende gevolgen hebben voor de veiligheid in de gehele wereld. En dat terwijl men het er allerwegen over eens is dat het hebben van een atoomwapen veel effectiever is dan het afschieten ervan. Israël koppelt het wapen evenwel aan de voortdurende retoriek uit de omringende islamwereld dat Israël van de kaart moet en zal worden weggevaagd. Maar ofschoon die retoriek ook onaanvaardbaar is, ze is nog geen casus belli.

woensdag 26 september 2012

Hebzucht, de beste firewall tegen moraal


Eindelijk even de tijd genomen om The inside job te zien, een film van Charles Ferguson over de jongste financiële crisis die ontstond in de VS en zich al snel ontwikkelde tot een wereldwijde crisis. Van een film is geen sprake, het betreft hier een zeer uitgebreide en uitstekende documentaire. Op een rustige en voor mijn gevoel evenwichtige wijze wordt de crisis ontrafeld en passeren de subprime mortgages, de derivaten, de COD's en de credit default swaps de revue. De rol van de banken, de verzekeraars en de rating agencies worden ragfijn ontleed.
Een groot aantal betrokkenen weigerde begrijpelijkerwijs medewerking aan deze documentaire te verlenen; een groot aantal was wel bereid interviews af te geven. Maar geen enkele van de direct betrokkenen zal daar met een plezierig gevoel op terugkijken. Op het moment dat de interviewer aan zijn laatste vragen toekwam zat de geïnterviewde zonder het echt in de gaten te hebben al in het nauw. Die laatste vragen werden steevast met gestotter of verontwaardiging beantwoord. Buitengewoon onthullend én schokkend.
Schokkend om te zien hoe de banken deze crisis willens en wetens ontketenden, producten op de markt zetten waarvan men wist dat ze volstrekt ondeugdelijk waren en dat intern via e-mails ook hardop zeiden; hoe de banken er vervolgens in slaagden om hun eigen risico's volledig te verzekeren waardoor de zeepbel in omvang alleen maar toenam, voor de banken was het een loterij zonder nieten. Allen die er bij de banken van profiteerden gaven zich over aan ongebreidelde luxe en welvaart, inclusief drugs en prostituees. De slachtoffers waren behalve de institutionele vooral de kleine beleggers en miljoenen arbeiders over de hele wereld die hun baan kwijtraakten.
Minstens even schokkend was de rol van de rating agencies, die tot enkele dagen voor de val van Lehman Brothers en andere banken en verzekeraars deze instellingen een triple A status bleven toekennen. Logisch, zij deden mee aan dit piramidespel en profiteerden er evenzeer van. En toen zij hiermee werden geconfronteerd, hadden ze allemaal dezelfde reactie: hun oordeel was "niet meer dan 'n mening".
Schokkend was ook het optreden van Strauss Kahn, de voorzitter van het IMF die ten tijde van de opnames nog niet kon bevroeden dat het opspelen van zijn testosteron zijn wereld in elkaar zou doen storten, de definitieve ontmaskering en onttakeling, de deconfiture van een internationaal gerespecteerde vertegenwoordiger van de financiële wereld.
En schokkend tot slot waren de vele financieel specialisten, tevens vertegenwoordigers uit de universitaire wereld die tal van prachtige aanbevelingsrapporten schreven maar verzuimden erbij te vermelden dat ze betaald werden door de instellingen waarover ze lovende aanbevelingen op papier zetten. Prachtig om hun reacties te zien toen ze door de interviewer met hun wangedrag werden geconfronteerd!

Kortom, een indrukwekkende en moedeloos stemmende documentaire. Moedeloos makend omdat er niets veranderd is aan de moraal van de financiële wereld. Hier, niet, daar niet, nergens niet. Wij lezen in de NRC van 26 september dat de Nederlandse bankiers onrustig zijn geworden van de plannen van minister de Jager om een financieel tuchtcollege voor bankiers in te stellen. Er is immers al de bankierseed en het toezicht ligt toch bij de Nederlandse Bank? Het tuchtcollege van de Jager moet sancties op kunnen leggen wanneer de bankierseed wordt overschreden of misbruikt. Daar houden de bankiers dus niet van. Zij willen doelbewust de mogelijkheid openhouden om meineed te plegen. Die bankierseed zou overigens per 1 januari 2013 in moeten gaan en naar verluidt staat niet iedere bankier of lid van de raad van commissarissen te trappelen van ongeduld om die eed ook daadwerkelijk af te leggen. De Jager stelt terecht dat wie de eed niet wenst af te leggen moet worden voorgedragen voor ontslag.

Waar is dit alles nu mee begonnen? In feite - en The Inside Job laat dat haarfijn zien - met de deregulering binnen de financiële wereld, aangezwengeld natuurlijk door Ronald Reagan. Maar ook Clinton en Bush hebben zich op dit vlak niet onbetuigd gelaten. En tot de dag van vandaag zijn er nog vele hoofdrolspelers die schat en schatrijk zijn geworden, die hun bijdrage hebben geleverd aan het ontstaan van deze wereldwijde crisis, die niet bereid zijn hun fouten en falen te erkennen en die er tot op de dag van vandaag mee wegkomen.
Wat de crisis vooral laat zien is dat met het wegnemen van zorgvuldigheids- en veiligheidseisen, de menselijke hebzucht alle ruimte wordt geboden om zich ten volle te ontplooien. En hebzucht is de beste firewall tegen moraal.

zaterdag 22 september 2012

Prins Charles woont in Nederland


In de NRC krijgt ene Thierry Baudet ruim baan om allerlei nonsens uit te kramen. In de editie van 21 september gebruikt hij 3/4 van zijn column om het plot van een film die nog niemand gezien heeft uit de doeken te doen en gebruikt dat plot dan als metafoor voor wat hij eigenlijk zeggen wil: het filminstituut EYE - waar hij de film zag - is een ontheiliging van de stad Amsterdam. En daarvoor gebruikt hij de volgende onweerlegbare argumentatie: "De oude stad roept bij moderne architecten dezelfde woede op als de onschuld van Midas bij Sarah (de beide hoofdrolspelers uit de film). EYE is een schoffering van de klokgevels en de stadspaleizen, van het vage schijnsel en het bescheiden licht dat in de avond op de grachten aan de overkant weerkaatst. Het is een ontheiliging van de stad". C'est tout. Bent u ook onder indruk van zo'n briljante verklaring?

Baudet mag dan twee studies hebben afgerond op grond waarvan sommigen hem kennelijk het knapste jongetje van de klas vinden. Maar tot nog toe blonk hij in zijn columns uit door een ontstellend tekort aan intelligentie. De hier gewraakte column is wel het absolute dieptepunt. Waarom de NRC zo iemand zo veel ruimte biedt, is mij een raadsel. Baudet is een onversneden conservatief die net als Charles niet van moderne architectuur houdt. Dat mag best hoor maar als je nog niet het begin van een samenhangend betoog waarom een gebouw niet zou deugen weet op te dissen, dan hoor je wat mij betreft niet in een kwaliteitskrant thuis.

vrijdag 21 september 2012

Ayaan shines her light


Onder de titel Protest is het enige wat ze nog hebben publiceerde Ayaan Hirsi Ali in de NRC van 20 september een uitstekend essay over de reactie uit de moslimwereld wanneer er in de ogen van sommige moslims blasfemie wordt gepleegd. Ayaan analyseert het gewelddadige protest van moslims en verweeft dat op een indringende manier met de geschiedenis van Salman Rushdie alsmede haar eigen ervaringen hier ten lande, nu alweer enige jaren geleden. Wie herinnert zich die onaangename tijd niet?

Toch plaats ik enkele vraagtekens bij dit artikel. En dan vooral als Hirsi Ali stelt dat het protest van de laatste dagen tegen een stompzinnig Amerikaans filmpje een uiting is van de hoofdstroom van de hedendaagse islam. Dat is makkelijker gezegd dan bewezen.
Zoals de makers van de gewraakte film geen religieuze maar politieke redenen hadden om hun wanproduct te maken, zo hebben - is mijn stelling - islamitische machthebbers politieke redenen om protesten te organiseren telkens wanneer er een hen onwelgevallige uiting in het Westen plaatsvindt.

In de meeste islamitische samenlevingen zijn armoe en werkeloosheid aan de orde van de dag en is er tevens sprake van een aanzienlijk mannenoverschot. Al dat testosteron moet zijn weg vinden en het is voor de islamitische machthebbers een koud kunstje deze jonge mannen op te stoken tegen een vermeende gezamenlijke vijand. Daarmee voorkomen zij tevens dat diezelfde jonge mannen tegen hun eigen machthebbers opstaan.

Kijk eens naar de foto bij het artikel in de NRC. Daarop zijn vrijwel uitsluitend jonge mannen en zelfs kinderen te zien. Ik durf wel te beweren dat geen van hen de gewraakte film ooit gezien heeft. Hen wordt medegedeeld dat er ergens een belediging van hun profeet heeft plaatsgevonden en vervolgens krijgen ze het consigne consulaten of ambassades te belagen. Het zou mij niet verbazen als ze er ook nog geld of voedsel voor krijgen.

Het probleem is dat islamitische machthebbers hun dictaturen hebben gebouwd op de islam. Daarmee hebben zij die religie gekaapt voor politieke doeleinden. En dat stelt mensen als Wilders in staat de islam te verengen tot die politieke ideologie. Ayaan Hirsi Ali zegt het niet met zoveel woorden maar zij lijkt die stelling te onderschrijven. Daarmee houdt de vergelijking met Wilders gelukkig op. Hirsi Ali bepleit geduld en tegelijkertijd een politiek waarbij groeperingen en individuen die teleurgesteld zijn geraakt in de politieke islam, geholpen en gesteund worden in het vinden en ontwikkelen van een alternatief. En dat alternatief, stelt Hirsi Ali terecht, is gebaseerd op de idealen van de rechtstaat en de vrijheid van meningsuiting, geweten en godsdienst.

Het zal nog wel even duren alvorens moslims echt gaan begrijpen dat niet iedereen hetzelfde hoeft te denken of geloven en dat in een menswaardige samenleving de rechter de aangewezen functionaris is om een definitief oordeel over disputen uit te spreken. Het zou een goede zaak zijn indien het Westen een eensluidende boodschap blijft uitzenden aan het adres van boze moslims. In dit licht bezien is het optreden van de voorzitter van het Europees Parlement, Martin Schulz, natuurlijk van een ongelooflijke domheid. Wat hij persoonlijk van de film vindt, interesseert mij niet als hij optreedt als parlementsvoorzitter. Maar het is bizar wanneer hij, geflankeerd door twee sjeiks uit Saoedi Arabië, laat weten dat die film nooit gemaakt of verspreid had mogen worden. Kennelijk is hij bereid de vrijheid van meningsuiting op te offeren aan het te hoge testosterongehalte van de moslimwereld. Ik hoop oprecht dat het Europees Parlement hem daarvoor ter verantwoording roept. Grond genoeg voor een motie van afkeuring, zou ik zo zeggen. Jammer, want voor het overige vind ik hem een goede voorzitter.

bron: NRC

dinsdag 18 september 2012

Jongensbesnijdenis revisited


De discussie over jongensbesnijdenis duurt maar voort. Op zich is dat een goede zaak. In de NRC van 15 september reageert Abram de Swaan op een artikel van Herman Vuijsje. Hij geeft aan dat jongensbesnijdenis niet moet worden vergeleken met meisjesbesnijdenis. Die laatste term is een enorm eufemisme omdat er de facto sprake is van genitale verminking bij meisjes. Ik wil hem in deze redenatie wel volgen. Beide fenomenen zijn van een ongelijke orde van grootte.
Het belangrijkste argument dat Abram de Swaan aanvoert pro jongensbesnijdenis is dat er geen klachten zijn van besneden jongens, dus waar zeurt men eigenlijk over? Ook dat lijkt wel een redelijk argument. Laten we wel zijn, die besnijdenis levert zelfs nog enige gezondheidswinst op.

Maar toch is deze redenatie niet vol te houden. Eerder in zijn repliek geeft de Swaan precies aan waar de crux van deze discussie zit, als hij schrijft: "Er is dus een tegenstelling tussen de onaantastbaarheid van het onnozele kinderlijf en de eerbiediging van het ouderlijk gewetensbesluit. Een verbod op de rituele besnijdenis zou het ene principe geheel negeren terwille van het andere".
Dit is precies waar het om gaat. Toch zegt de Swaan dat dit een onevenwichtige beslissing zou zijn, ook nog eens onvoldoende gefundeerd. Zonder nadere adstructie kiest hij voor het gewetensbesluit van de ouders. Die zullen er immers goed over nagedacht hebben, aldus de Swaan.

Dat vind ik toch maar een zwakke verdediging, die op principiële gronden niet vol te houden is. Het belangrijkste argument is dat het aanhangen van een religie een strikt persoonlijke aangelegenheid is, een wilsuitdrukking die tot stand zou moeten komen op basis van een individueel proces, zonder enige groepsdwang. Van die groepsdwang is hier natuurlijk heel nadrukkelijk sprake. Verstandige ouders zadelen hun kinderen hier niet mee op en erkennen dat hun kinderen het recht hebben om zelf hun keuzes te maken.

Het meest gehoorde argument is dan dat ouders hun kinderen heel veel voorschrijven zonder dat wij daar problemen van maken: met mes en vork eten, naar school gaan, luisteren naar je ouders enzovoort. Strikt logisch geredeneerd is dat juist. Door kinderen een aantal stel- en leefregels mee te geven, maak je ze weerbaar en leer je hen zich te handhaven in de hen omringende wereld waar dezelfde leefregels goed ingebed zijn in het dagelijkse bestaan.
Maar met een besnijdenis, hoe miniem ook, ga je een essentiële stap verder. Je geeft je kind een fysiek teken mee dat nooit meer ongedaan kan worden gemaakt. Ikzelf heb mij bij de burgerlijke stand uit laten schrijven als katholiek en sedertdien leef ik als een seculier mens, ook in de documenten en papieren van mijn overheid. Maar met een besnijdenis blijft mijn lichaam, ongeacht het resultaat van mijn individuele denken, zeggen dat ik joods ben. Dat zouden ouders hun kinderen niet aan moeten willen doen.
En het is op basis van deze redenatie dat ik meen dat de onaantastbaarheid van het onnozele kinderlijf voorrang heeft boven het gewetensbesluit van de ouders.

bron: NRC

maandag 17 september 2012

Wilders schreeuwt op uw en mijn kosten


Er is een schimmige groep mensen die een - zoals ik zelf kon vaststellen - allerberoerdste film over Mohammed in elkaar flanst. Een jood Sam Bacile, een Egyptische kopt Nakoula, een extreem rechtse Amerikaanse anti-islamiet Steven Klein, niet te vergeten de Amerikaanse koranverbrander en dominee Terry Clark met op de achtergrond als verdedigers de bloggers Pamela Geller en Robert Spencer, beide laatsten tevens liefhebbers van Geert Wilders. Ziehier de entourage waarbinnen deze film tot stand kwam. Inmiddels hebben de acteurs die aan de film meededen en bloc afstand genomen van de film waarin naar het schijnt naar hartenlust is gerommeld met het script en waarin door acteurs uitgesproken teksten achteraf gemanipuleerd en geconstrueerd bleken. Loucher kan het niet. Die film gaat over Mohammed maar deze wordt daarin vooral geportretteerd als pedofiel en bedrieger.
De makers wisten natuurlijk donders goed waarmee ze bezig waren en de door hen uitgelokte reactie bleef dan ook niet uit. Er lopen overal ter wereld genoeg idiote en achterlijke imams en andere agit-proppers après la lettre rond die meer dan genoeg moslim mannen weten op te stoken tot een volkswoede en ongecontroleerde agressie. Kruit, lont en vonk komen bij elkaar en hup, daar hebben we de gewenste ratsmodee.

Wanneer de ene religie de andere probeert zwart te maken, weet je dat er stront aan de knikker zit. Het gaat hier niet om religie, het gaat hier om doelbewust nagestreefde onrust waaruit politiek gewin valt te halen. Pamela Geller zegt het heel precies als ze ook hier de zogenaamde vrijheid van meningsuiting meent te moeten verdedigen: "Dwing ons niet onze vrijheden op te offeren omdat je bang bent om wilden te beledigen". Zo'n zin behoeft geen enkele nadere uitleg.
Wilders haakt hier gretig op in en plaatst een link naar de film direct op zijn website. Ook hier heet het dan vrijheid van meningsuiting. Maar ook in zijn geval heeft het daar allemaal niets mee van doen. De afgelopen maanden heeft Wilders op Europa en de Euro getamboereerd en tot zijn schrik moeten vaststellen dat zijn electoraat thuis bleef. Nu hij de verkiezingen smadelijk verloor, vervalt hij prompt weer in zijn oude routine: de moslims worden weer van stal gehaald, die hebben hem groot gemaakt en wellicht wijzen ze hem ook de weg naar hernieuwde glorie.

Ondertussen moet Wilders nog steeds bewaakt worden en dat betaalt de belastingbetaler. U en ik dus. En zoals de PVV-ers graag willen weten hoeveel al die moslims ons kosten, wil ik nu wel eens weten hoeveel die beveiliging ons kost. Wat mij betreft moeten we daar ook maar eens in alle openbaarheid over discussiëren. Als Wilders zo graag allerlei onzin uit wil kramen, heb ik daar geen moeite mee. Ik zal hem van harte bestrijden. Maar dat ik belasting betaal om hem te beveiligen, gaat mij zo langzamerhand wel te ver.
Ik ben islamofoob, noch islamofiel; ik vind woedende geweld plegende volksmenigten verachtelijk; de vuurtje stokende imams zijn in mijn ogen criminelen; de snelheid waarmee sommige moslims zich laten kwetsen en beledigen is bizar en achterlijk. Maar de makers van deze ranzige film zijn minstens even grote criminelen die onder het mom van de vrijheid van meningsuiting uit zijn op hun eigen clash of civilizations. En de manier waarop Wilders ook hier het etiket van de vrijheid van meningsuiting op wil plakken, is wat mij betreft al evenzeer bizar en achterlijk.

Mensen, laat u niets wijs maken, hier zijn kleuters met vuurwerk aan het rotzooien, daar komt alleen maar ellende van. Met religie heeft het allemaal niets te maken, met vrijheid van meningsuiting nog minder. En o ja, zullen we het nu ook eens hebben over die beveiliging van Wilders? Ik zeg ook alles hardop met mijn naam eronder. Heb nog nooit beveiliging nodig gehad en als ik erom zou vragen zou ik het nimmer krijgen. Tenzij ik in de Tweede Kamer zou zitten natuurlijk. Dan zou ik u ook kunnen gijzelen en op uw kosten allerlei rabiate onzin uit kunnen kramen. Zou u niet blij mee zijn.

Bron: onder meer NRC
Foto: Steven Klein (copyright Guardian UK)

donderdag 13 september 2012

Oordeel Duits Hof


Natuurlijk is het een goede zaak dat het Duits Constitutioneel Hof in Karlsruhe heeft geoordeeld dat Duitse deelname aan het EMS onder zekere voorwaarden niet strijdig is met de Duitse Grondwet. Maar het zal weinig afdoen aan het groeiende Eurosceptische sentiment in Duitsland. Maatgevend zijn straks dan ook de Duitse verkiezingen, dan kan de burger zich uitspreken.
Laten we hopen dat de Duitse kiezer net zo verstandig is als de Nederlandse. In Nederland is het nationalisme en populisme afgestraft, de kiezer ziet er geen heil in. De kracht van de PvdA is nu juist dat ze het kabinet Rutte heeft gesteund als het om Europa ging. Laat de SPD daar maar een voorbeeld aan nemen en niet om electorale redenen Merkel gaan aanvallen op haar Europabeleid.
Ondertussen bepleit Barosso een Europa als een federatie van natiestaten. Ik ondersteun dat pleidooi, Europa moet verder integreren en er tenminste voor zorgen dat er zo snel mogelijk een goed functionerende Bankenunie komt. Ik ben er ook voorstander van kandidaat lidstaten uit de Balkan op te nemen in de EU, mits de EU snel en alert reageert op nationalistische tendensen in afzonderlijke natiestaten, denk hierbij aan Hongarije maar er zijn nog wel een paar 'risicostaten' te bedenken.
Het is geen fraai proces, het blijft muddling through maar ik hoop vurig dat Europa stapje voor stapje wordt uitgebouwd en verstevigd.

De PVV druipt af, peilingen deugen niet


Teleurstelling vanwege de groei van de VVD en vooral vanwege het desastreuze verlies van Groen Links. Bewondering voor het resultaat dat de PvdA behaalde. Maar bovenal vreugde over de afgang van de PVV. De bij tijd en wijle misselijk makende verkiezingsretoriek van Wilders heeft niet gewerkt. Zijn kiezers zijn thuis gebleven of gevlucht naar andere partijen. Zijn thema's Nederland uit de Euro en moslims Nederland uit zijn niet aangeslagen. De Nederlandse kiezer heeft zich niet gek laten maken en realiseert zich dat wij Europa nodig hebben.

Het is nu aan VVD en PvdA om dat stabiele kabinet, waar ze de mond vol van hadden, in recordtijd in elkaar te timmeren. Zij hebben alleen maar een derde partij nodig vanwege de stemmenverhoudingen in de Eerste Kamer maar voor het overige zijn ze op elkaar aangewezen. Geen van beide partijen kan zich veroorloven de kabinetsonderhandelingen stuk te laten lopen.

Met de veronderstelde versplintering van ons politieke landschap valt het dus reuze mee. Maar in al die euforie over deze op zijn minst opmerkelijke verkiezingsuitslag mogen we niet vergeten dat 25% van de kiezers strategisch heeft gestemd. En de reden daarvoor is zorgwekkend: niet eerder was de invloed van de peilingen zo groot. Daar kun je wel de nodige vraagtekens bij plaatsen. Wij weten niet wat de uitslag zou zijn geweest wanneer er in de laatste twee weken voorafgaand aan de verkiezing geen peilingen meer zouden zijn gehouden. Vast staat dat er dan een geheel andere uitslag tevoorschijn zou zijn gekomen.

Ook is duidelijk geworden dat de opiniepeilers slecht werk hebben afgeleverd, net als in 2010. Het wordt tijd dat zij hun systematiek eens grondig onder de loep nemen.

Illustratie: De Telegraaf, de verwachte uitslag op basis van peilingen van 11 september

woensdag 12 september 2012

Het CvZ is te machtig


Het CvZ, College van Zorgverzekeraars, heeft de vergoeding van een volgens specialisten goed werkend medicijn tegen SLE (een ernstige auto-immuunziekte) afgewezen omdat het te duur zou zijn. Het medicijn kost € 1.000 per maand. In Nederland hebben we tenminste 8.000 SLE-patiënten.
In mijn ogen is dit een zorgwekkende en vooral onaanvaardbare ontwikkeling. Dit soort maatregelen met dermate ernstige consequenties voor patiënten mogen niet worden bedisseld in een vergaderzaal waar extreem goed betaalde zorgverzekeraars even mogen uitmaken wie wel en wie niet geholpen wordt.
Deze discussie gaat niet primair over geld maar gaat in eerste én in laatste instantie over ethiek. Er zal ooit goed over nagedacht zijn welke bevoegdheden dit college zou moeten hebben. Wat mij betreft moet dat nadenken heel snel opnieuw gedaan worden want het is onverteerbaar dat een enkele pennenstreek ernstig zieke patiënten afhoudt van medicijnen die gewoon beschikbaar zijn.
Laten de zorgverzekeraars én de politiek zich eerst maar eens sterk maken om de macht van de farmaceutische industrie te breken en het prijsniveau van medicijnen op een aanvaardbaar niveau te brengen.

Stemt allen!


We hebben het hier in huis maar pragmatisch democratisch aangepakt. Ik mocht principieel stemmen en mijn echtgenote strategisch. Andersom had ik het ook met liefde gedaan, er zou geen verschil zijn geweest in ons stemgedrag. Mijn stem is vanochtend in alle vroegte naar Jolande Sap gegaan. Van die stem heb ik alleen spijt wanneer zij na een dramatische verkiezingsnederlaag - en die komt er natuurlijk wel aan - door haar partij alsnog aan de kant wordt geschoven. In de zeer schaarse tijd die je als kleine partij toebedeeld wordt in de verkiezingsarena toch die dingen zeggen die ertoe doen. Dat was de opdracht aan Jolande Sap en in mijn ogen heeft ze dat voortreffelijk gedaan. De enige politicus die een helder perspectief schetst. Mijn strategische stem zou naar Pechtold zijn gegaan.
Zoals te doen gebruikelijk slaagde Wilders er weer in om op de valreep een misselijk makende opmerking te plaatsen door nog maar weer eens te spreken van de Partij van de Arabieren. Ik zou er zo graag op willen vertrouwen dat zijn electoraat dat niet langer van hem pikt. De werkelijkheid is - vrees ik - een andere.

zondag 9 september 2012

Rutte wordt bang


Grote kop in de Telegraaf: Rutte: PvdA gevaar voor land. Een sterk staaltje van negative campaigning, zelden vertoond in Nederland en nog nooit effectief gebleken (behalve dan de leugen van Balkenende aan het adres van Wouter Bos over diens vermeende oneerlijkheid en gedraai). Rutte werd terecht aangevallen in Pauw en Witteman gisteravond maar van mij had het weerwoord veel steviger mogen zijn.
Rutte verdedigde zich door te verklaren dat hij het niet over het veiligheidsaspect had gehad maar dat het alleen maar over banen ging. Ook daar heeft hij geen gelijk in maar hij weet donders goed dat zulke onzinbeweringen maar al te gemakkelijk blijven hangen bij mensen, juist omdat het onheilstijdingen zijn. Ook zou hij niet op de man gespeeld hebben. Dat mag dan naar de letter juist zijn, de manier waarop Rutte zijn best doet om het socialisme als de grote boosdoener neer te zetten is misselijk makend. Nog even afgezien van het feit dat we geen echte socialisten meer in het parlement hebben. Het zijn sociaaldemocraten. Maar het gaat Rutte en zijn geestverwanten nu juist om het oproepen van een spookbeeld en het doel heiligt kennelijk de middelen.
Maar laat ik morele verontwaardiging hier achterwege laten. Dan resteert nog slechts één vaststelling: Rutte's voortdurende leugenachtige diskwalificeren van de verkiezingsprogramma's van zijn concurrenten betekent niets anders dan gebrek aan inhoud als het om zijn eigen programma gaat. Zijn boodschap is kennelijk niet sterk genoeg om de kiezer te overtuigen en dus stelt hij zijn concurrenten voor als gevaarlijk en bedreigend. Wat een ongelooflijk zwaktebod!

Hier is maar één reden voor: Rutte is bang. Hij dreigt te worden ingehaald door Samsom die duidelijk in een flow zit en hij heeft geen antwoord meer. Ook weigerde Rutte aan tafel te gaan zitten met Freek de Jonge. "Freek is van gisteren", was zijn zwakke verweer. Ook hier hadden Pauw en Witteman hem wel scherper op aan mogen vallen. In plaats daarvan gedroegen ze zich als slippendragers. Bij de afsluiting van het programma bedankte Pauw zelfs de premier. Maar de premier had helemaal niet aan tafel gezeten!
Aan tafel zat een overal onbeschoft doorheen tetterende lijsttrekker van de liberalen die zich bediende van onder de gordel praktijken. Moge de kiezer deze angsthaas hard afstraffen. Voor mij heeft Rutte definitief afgedaan.

En zo lijkt zich dan toch de noodzaak voor een strategische stem op te dringen. Laten we Rutte wegstemmen en dat kan alleen door massaal op de PvdA te gaan stemmen. Ik ben er nog niet uit en ben geen wegloper; trouw blijven aan Jolande Sap staat hoog in mijn vaandel maar er dreigt zich nu toch een hogere prioriteit aan te dienen.

zaterdag 8 september 2012

Onrust bij de oosterburen


In Duitsland dreigt het draagvlak voor de Merkel-benadering snel af te brokkelen. En dat is er niet beter op geworden nu de ECB besloten heeft onder strikte voorwaarden obligaties van landen in nood op te kopen. In Spanje is de rente voor het aantrekken van nieuw kapitaal inmiddels gedaald tot onder de 6% en ook de Italianen halen opgelucht adem. Monti stelt onomwonden dat de EU en de Euro behoed zijn voor ineenstorting door het besluit van Draghi. Of ze zo positief blijven wanneer ze onderworpen worden aan de tucht van het IMF is nog maar de vraag.
Maar intussen rommelt het bij onze buren waarbij het de Duitsers om twee zaken gaat: de democratie komt in gevaar omdat de ECB maatregelen neemt buiten het EMS om; het Duits Hooggerechtshof zal zich een dezer dagen uitspreken over de rechtmatigheid van het EMS en de Duitse steun aan dat noodfonds. Maar datzelfde Hooggerechtshof heeft geen jurisdictie over de ECB. Dit is het meer principiële argument: met de ECB aanpak vervalt de rechterlijke toets van het EMS.
Het tweede bezwaar van de Duitsers wordt verwoord door de president van de Duitse Bundesbank Jens Weidmann, een verklaard tegenstander van de ECB aanpak omdat hij vreest dat Italië en Spanje nu minder geneigd zullen zijn tot harde bezuinigingen. Hij staat echter alleen en nu staat zelfs zijn positie ter discussie.
Cruciaal wordt de uitslag van de Duitse verkiezingen in 2013. De kans is groot dat Merkel die zal verliezen, juist vanwege de Eurocrisis. Dat zou, althans in mijn ogen, jammer zijn. Ik ben voorstander van de Merkel-benadering, zij het dan dat twee belangrijke pijlers onder het Euroverdedigingsplan nog ontbreken: kwijtschelden van schulden en Eurobonds. Het solidariteitsbeginsel wordt helaas steeds minder populair. Iedereen wil het maximale voor zichzelf en mensen zijn steeds minder bereid te kijken of de ander misschien ook nog wat nodig heeft. Uiteindelijk vertaalt zich dit in kiezerswinst voor Eurosceptici en vormt het een goede voedingsbodem voor populistische politiek.

vrijdag 7 september 2012

De quote van de week


Soms hoor je iemand iets zeggen waar je jaloers op bent. Zo'n prachtige zin die je het liefste zelf had willen bedenken. Met stip op nummer 1 staat Pechtold die Wilders van repliek diende toen die weer eens zijn riedel over Europa, Noorwegen en Zwitserland afstak: "Mijnheer Wilders, Noorwegen zit op zwart goud, Zwitserland op zwart geld en als u uw zin krijgt zitten wij straks op zwart zaad".
Ik vind hem prachtig!

Ondernemers moeten niet zeuren


Laat ik beginnen met aan te geven dat ik zelf ondernemer ben. Maar ik behoor nadrukkelijk níet tot de 68% die voorstander is van een zakenkabinet. Evenmin behoor ik tot de 63% die geen vertrouwen heeft in de politiek, noch is mijn vertrouwen in de politiek afgenomen.
Ondernemers die pleiten voor een zakenkabinet zijn geen echte democraten en lijden aan ernstige zelfoverschatting. Ik ken ondernemers die werklozen als onnutte wezens zien die niets toevoegen aan de samenleving en eigenlijk ook geen stemrecht zouden moeten hebben. Maar de gedachte dat kundige ondernemers - en die zijn er heel veel - ook kundige ministers en bestuurders zouden zijn is te bespottelijk voor woorden. Ondernemers dienen het belang van zichzelf of van hun aandeelhouders. Het vergelijken van een complexe samenleving in een complexe internationale context met een strak geleide onderneming waar het winstoogmerk centraal staat, bewijst alleen maar hoe weinig zicht men heeft op de maatschappelijke en politieke werkelijkheid.
Nederland heeft - gelukkig - nog nooit een zakenkabinet gehad en dat moet vooral zo blijven. Als fervent aanhanger van de parlementaire democratie wil ik invloed uitoefenen met mijn stem, ook al is dat slechts indirect. Wat wil men eigenlijk met een zakenkabinet? Het is toch het parlement dat de regering controleert en in uiterste instantie naar huis kan sturen? Of moet het parlement even pas op de plaats maken als die kundige ondernemers ons land aan het besturen zijn?
Het zou een goede zaak zijn wanneer kundige ondernemers eens wat meer politiek actief zouden zijn maar het lijkt er wel eens op dat zij dat beneden hun stand vinden.

De roep om een zakenkabinet is entrepreneurspopulisme en in essentie antidemocratisch. Terug naar uw onderneming heren en doe waar u goed in bent. Maar blijf met uw handen van onze democratie af. U ben begaan met het ondernemersklimaat en uit op deregulering. Uit uw roep om een zakenkabinet blijkt niet dat u ook maar in de geringste mate begaan bent met onze samenleving. Die samenleving waar u en uw kinderen toevalligerwijs ook deel van uitmaken.

De essentie van politiek is het bereiken van een hoger gelegen doel op basis van samenwerken en de bereidheid tot het sluiten van compromissen. Ook politici vergeten dat nog wel eens, zeker in tijden van verkiezingen. Hun motto luidt dan: stem op A en u krijgt B erbij. Ja, dat is logisch, dat is de kwintessens van de parlementaire democratie. Elke politieke partij zou het liefste tenminste 51% van de stemmen halen maar ik hoop dat dat nooit gebeurt. We klagen over ons versnipperde politieke landschap waardoor regeren steeds moeilijker zou worden. Maar laten we toch vooral blij zijn dat er in ons land niet één partij is die ooit in zijn eentje zou kunnen regeren.

Nederland is van ons allemaal en elk volwassen lid van onze samenleving heeft stemrecht om een parlement te kiezen dat uit haar midden een regering samenstelt, waarbij het politieke partijen vrij staat capabele mensen van buiten de politiek aan te trekken voor ministersposten. Ik wil niets weten van onafhankelijke bestuurders, die horen niet in de politieke arena thuis. Alleen op deze manier wordt ook de kleinste minderheid nog gehoord. Dat heet beschaving.

Illustratie: NRC

donderdag 6 september 2012

Ben ik nu een zwevende kiezer?


Veel zekerheden waren er nooit in mijn leven maar waar mijn stem naar toe zou gaan heeft eigenlijk nooit ter discussie gestaan. Al sinds jaar en dag stem ik Groen Links. En uitgerekend nu het erom gaat, maken ze er in 'mijn partij' een rotzooi van. Eerst Dibi Tofik die een belachelijke manoeuvre maakt, dan meent zelfs de door mij gewaardeerde Ineke van Gent vuile was te moeten buiten hangen, is er een vreemde commissie die moet bewaken of een kandidaat lijsttrekker wel toegelaten kan worden tot de slotstemming, is er een partijbestuur dat wijfelend en blunderend optreedt en meent dat bestuur zelfs Jolande Sap te moeten steunen als Joop! een nepbericht publiceert.

Voor het eerst sinds tientallen jaren aarzel ik nu. Moet ik mijn stem echt aan deze hopeloos opererende partij geven? Nu een dramatisch verlies voor de deur staat? Wat bindt mij nog aan Groen Links? Eigenlijk alleen Jolande Sap die ik sterk vind opteden als politica en econoom. Dat interne partijgedoe interesseert me niet zoveel maar het mag natuurlijk niet op straat komen te liggen.

Na de uitzending Oog in oog van gisteren meen ik het plots weer zeker te weten: ik stem op Jolande Sap. Maar het knaagt toch. Dat wordt dan vrijwel zeker een verloren stem. Wat dan wel? Ach, dat is niet zo'n groot probleem. Of D'66 of PvdA. Maar ik heb niet veel op met de PvdA, ofschoon ik moet toegeven dat Samsom sterk optreedt de laatste weken. Hij heeft niet voldoende authenticiteit, zei Wiegel. Op zich heeft hij daar een punt. Je zou het ook charisma kunnen noemen. Als ik niet op Jolande Sap stem, dan gaat mijn voorkeur vrijwel zeker uit naar D'66. Maar op dit moment weet ik het werkelijk niet en ik ben benieuwd of ik tegen 12 september meer argumenten pro en contra het een of het ander heb verzameld. Help mij, ben ik nu een zwevende kiezer?

Foto: NRC

Grootinquisiteur


Interviewen is een vak apart en er zijn maar weinigen die dat vak beheersen. Gisteravond zagen we weer eens iemand die het niet helemaal begrijpt: Sven Kockelmann. Ik zag hem een paar keer eerder in zijn programma Oog in oog met en telkenmale beviel hij mij geenszins. In het programma van gisteren interviewde hij Jolande Sap van Groen Links. Sap is een goed debater en probeert onder alle omstandigheden genuanceerd te antwoorden. Kockelmann doet zoals vele anderen: hij vat een genuanceerd antwoord van zijn gesprekspartner samen in een oneliner die geen recht doet aan het antwoord maar die hem in staat stelt het gesprek om te buigen naar waar hij naar toe wil.
Hij combineert die aanpak met duidelijke lichaamstaal: het hoofd voorover gebogen en de ander van onderaf streng aankijken. Je ziet hem denken: "nu heb ik haar te pakken, hier kan ze niet omheen". Zijn houding tegenover Jolande Sap was ronduit vijandig en had wat mij betreft weinig van doen met serieuze journalistiek. Kockelmann is een moralist pur sang en wekt de indruk dat hij het ultieme goede vertegenwoordigt en dat het zijn heilige taak is voor toekijkend Nederland het kwaad te ontmaskeren. Toine Huys van Nieuwsuur lijdt aan hetzelfde euvel, kijk nog maar eens naar het interview met Coen Teulings van het CPB.

Begrijp mij niet verkeerd: een interview moet scherp zijn en diepgang hebben. Zeker politici moeten stevig ondervraagd worden maar wat Kockelmann zich niet realiseert is dat de kijker door zijn manier van bejegenen intuïtief de zijde van zijn opponent kiest. In het geval van Sap was dat niet moeilijk, ze bleef glansrijk overeind en wist alle aanvallen van Kockelman simpel te pareren.

Ach, was Clairy Polak nog maar wekelijks te bewonderen.

woensdag 5 september 2012

Het gaat over gevoel


In de NRC van 4 september een groot artikel naar aanleiding van een afstudeerproject van een student beeldende kunst aan de AHK Amsterdam. Een drieluik met op de vloer vilt. Het drieluik bestaat uit geschilderde panelen met jute als ondergrond. De voorstelling is figuratief maar moeilijk te doorgronden. In het interview vertelt de maakster, Marije Gertenbach, dat het schilderij - met de anekdotische titel Waar Jan en Nannette elkaar ontmoetten draagt - het verhaal vertelt van haar jagende overgrootvader en haar voetballende vader. Haar oma, die ook op het schilderij voorkomt, heeft ze afgebeeld als twee mannen. Bezoekers konden de ruimte alleen betreden als ze bereid waren slofjes aan te trekken met schuurpapieren zolen om zonder al te veel gevaar de spekgladde vloer te kunnen betreden. Het ging de maakster erom dat de bezoeker een ritueel moest uitvoeren om in haar familiekamer te komen.

Ik heb het werk niet live gezien en moet het doen met het artikel plus foto in de NRC. Mijn probleem is dat dit werk niet te doorgronden is zonder een hele lap uitleg van de maakster. Als die uitleg niet beschikbaar is voor de bezoeker, zal hem volledig ontgaan waartoe die slofjes dienen, of waarom de vloer spekglad is gemaakt. En niemand kan ooit veronderstellen dat twee mannen in feite een vrouw en nog wel een oma voorstellen.

Als die uitleg nodig is om het kunstwerk te doorgronden en te waarderen, dan moet het werk dus voorzien worden van een hand-out ter verklaring van het gebodene. Als die informatie niet verstrekt wordt, dan begrijp ik de zin van het interview niet. Want de verklaring is dan kennelijk niet noodzakelijk om het werk te waarderen. In dat geval moet ik mijn fantasie de vrije loop laten en me afvragen of en waarom ik het tentoongestelde werk de moeite waard vind. Gertenbach verklaart in het interview: "Ik wil de toeschouwer niet per se verhalen vertellen, maar toelaten in de vervreemdende wereld uit mijn familieverhalen. Het is geen helder verhaal, het gaat over gevoel".

Dit alles doet me denken aan Willem de Kooning, bij wie in 1984 dementie werd vastgesteld en dat simpele feit was van enorme invloed op de appreciatie van zijn werk sedertdien. De Kooning maakte prachtig werk dat bijna altijd wel een of andere controverse opriep maar er waren er die verklaarden dat zijn werk van na 1984 niet langer beschouwd kon worden als werk van dé Willem de Kooning, aangezien hij niet meer compos mentis was. Maar hier zou ik dan toch Marije Gertenbach willen citeren: "Het is geen helder verhaal, het gaat over gevoel".

dinsdag 4 september 2012

Tussenstand


Nog maar eens over de komende verkiezingen. Samsom oogst net op tijd zoals Wouter Bos destijds net te vroeg in een neerwaartse spiraal terecht kwam. Dat worden nog interessante dagen. Het zou mooi zijn als Samsom Rutte daadwerkelijk naar de kroon zou kunnen steken.
Jolande Sap legt het helaas af tegen Marianne Thieme, ook een geducht debater trouwens. Zij heeft nu eenmaal een eenvoudiger verhaal dan Sap en dat spreekt de kiezer aan. Wie echt voor het thema milieu wil gaan, kan uitstekend terecht bij de Partij voor de dieren. Jammer voor Jolande Sap, een uitstekend econoom en debater maar helaas is haar verhaal te genuanceerd. En voor het overige natuurlijk met dank aan Dibi en van Gent die geleuter over intern gedoe bij de partij naar buiten brachten en toen stond er een voorzitster klaar om nog wat door te blunderen. Jammer, jammer. Nu moet ik zowaar op zoek naar een andere partij, dat is me nog niet eerder overkomen. Maar om mijn stem nu aan een partij te geven die haar eigen partijleider onderuit haalt, dat gaat me toch iets te ver.
Wilders verklaart doodleuk dat er wat hem betreft niets onherstelbaar beschadigd is. Ik vertrouw er maar op dat de VVD zich realiseert dat een samengaan met de PVV door de kiezer niet gepikt wordt. Maar Houdine Rutte draait er volgens mij zijn hand niet voor om.
Pechtold heeft gelijk, een oplossing lijkt alleen via het midden haalbaar en momenteel gaat het dan om de VVD, PvdA en D'66. Die zouden gezamenlijk 75 zetels kunnen behalen. Er zal dus een vierde partij aan moeten haken. Zoals het er nu naar uitziet ligt de Partij voor de dieren het meest voor de hand. Zij hebben doelstellingen die haalbaar lijken en in de Tweede Kamer wel op een meerderheid mogen rekenen.
Zolang het maar niet de SGP wordt. Van der Staay die nu al loopt te roepen dat er beter maar meteen naar een minderheidskabinet wordt gekeken in plaats van zinloze pogingen tot een meerderheidskabinet te komen. Ik maakte me al weinig illusies over het democratisch gehalte van die partij maar van der Staay weet daar elke dag wel iets aan toe te voegen. Wel een goed parlementariër trouwens, die van der Staay, hij weet zijn partij goed op de kaart te zetten en is een goed debater. Het zou mij niet verbazen als hij drie zetels haalt en dat zou in zijn rijen als een grootse overwinning worden beschouwd.

dOCUMENTA(13)


Voor het scheiden van de markt in het voorlaatste weekend een bezoek gebracht aan de dOCUMENTA in Kassel. Heeft u belangstelling - en u zult niet teleurgesteld worden! - haast u dan want deze kunsttentoonstelling duurt nog slechts twee weken.
Deze dertiende versie werd samengesteld door Carolyn Christov-Bakargiev, Amerikaans schrijfster, museumdirecteur en kunstcurator. Zij bracht werk van 192 hedendaagse (niet helemaal hedendaags, ook Dali was vertegenwoordigd met twee schilderijen - kunstenaars bijeen verdeeld over een aantal locaties in de stad. De dOCUMENTA vindt eens in de vijf jaar plaats en duurt honderd dagen.
Wie een idee wil hebben van de actualiteit in de hedendaagse kunst - waar gaat kunst over, waar moet zij zich mee bezig houden, welke consequenties heeft dat voor de kunstenaar en diens werk - kan niet om Kassel heen. Met lichte vrees dat we alleen maar ergernis opwekkende installaties en andere vormen van conceptuele kunst zouden krijgen voorgeschoteld, reisden we af richting Kassel en namen onze intrek op een camping in Hannoverisch Muenden, een kleine dertig kilometer oostelijk van Kassel. Overigens een bezoek meer dan waard, dit kleine stadje dat vrijwel volledig bestaat uit vakwerkhuizen die zo kenmerkend zijn voor Niedersachsen en Hessen.

Maar terug naar de dOCUMENTA die vooral, zo was mijn indruk, ging over oorlog en het klimaat. Ik noem slechts een paar van de kunstwerken die ons meer dan gemiddeld boeiden. Niet alles werd meteen begrepen, je hebt het er met elkaar over en dat brengt je op ideeen, op mogelijke interpretaties. Sommige werken hangen nog lang in je hoofd alvorens onverwachte associaties je tot een plausibele uitleg brengen. Ik houd daar wel van, ik hoef het niet meteen te begrijpen. Die beelden blijven wel hangen of je zoekt ze nog eens op. Kunst mag wat mij betreft behagen en puur estethisch zijn maar het meest interessant is die kunst waarvan je je blijft afvragen, wat de maker ermee bedoelde.

Ghost Keeping van Istvan Csakany, video Artaud's Cave van Javier Tellez, Wave van Massimo Bartolini, video The most Electrified Town in Finland van Mika Taanila, een schitterende installatie van Thomas Bayrle in de dOCUMENTAHALLE - wat mij betreft een van de mooiste locaties van deze tentoonstelling -, een fascinerende video installatie van Nalini Malani over offensief en defensief, over mannelijk en vrouwelijk geweld, prachtige schilderijen in megaformaat van Julie Mehretu, de Leaves of Grass van Geoffrey Farmer - een overdonderende installatie met prenten en foto's uit het Amerikaans weekblad Life van 1935 tot 1985 -, wonderlijke schilderijen van Llyn Foulkes die ook nog een performance à la Toby Rix gaf, de intrigerende maar tamelijk onbegrijpelijke video Between the waves van Tejal Shah en wat mij betreft het absolute hoogtepunt, een tableau vivant van Goshka Macuga bestaande uit een foto van een groep mensen ergens in Kabul die vervolgens met moderne technieken werd geweven en opgehangen in een halfronde cirkel met ongekend grote afmetingen van circa 3 bij 20 meter. Tegelijkertijd werd er op een simultaan tentoonstelling in Kabul een geweven kleed met een voorstelling uit Kassel tentoongesteld. Het meest indrukwekkend misschien wel was The Repair from Occident to Extra-Occidental Cultures, een installatie van Kader Attia, waarin hij van munitie en wapentuig vervaardigde sieraden en gebruiksvoorwerpen liet zien die telkens in schril contrast stonden met de eigenlijke functie van kogel en helm; maar ook foto's van door wapens en munitie beschadigde lichamen uit de Eerste Wereldoorlog en de wijze waarop de geneeskunde ten velde daar soelaas had proberen te bieden; een aantal van deze beschadigde koppen had de kunstenaar in grote houten koppen gebeeldhouwd. En nog veel meer maar na twee dagen is het hoofd vol en zijn de voeten kapot.

Er was ook veel rotzooi te zien, ik kan het niet anders noemen. Ieder zal voor zichzelf uitmaken wat wel en wat niet tot kunst behoort. Laten we zeggen dat CCB er niet altijd in slaagde mij duidelijk te maken waarom ze voor een bepaalde kunstenaar had gekozen. In al die gevallen gaat het om conceptuele kunst die niet begrepen kan worden door het tentoongestelde werk alleen maar pas in een zekere context iets tot uitdrukking kan brengen. Veelal gaat dit gepaard aan gezwollen taal over Threeing of over een andere relatie tot de tijd of nog erger. Lees er de catalogus maar op na, veel daarvan is letterlijk en figuurlijk onverteerbaar. Niet dat een installatie per definitie onverteerbaar zou zijn, integendeel, er waren schitterende voorbeelden van tot de verbeelding sprekende installaties. Maar er zijn ook installaties die ik vooral als een minachting van de kunstconsument beschouw, het is rommel die alleen begrepen wordt door en gemaakt is voor kunstrecensenten en museumdirecteuren, niet voor het gewone publiek.

Maar ik vond het een prachtige tentoonstelling, deze dOCUMENTA(13). In die zin heeft CCB mij wél overtuigd. Over vijf jaar gaan we weer naar Kassel.

Foto: installatie van Thomas Bayrle