Gisteren hadden we de gelegenheid Triumph des Willens in de bioscoop te bekijken. Tot dan had ik me tevreden moeten stellen met korte clips uit de film. Achteraf kan ik zeggen dat ik daarmee tevreden had kunnen zijn. In haar autobiografie verhaalt Riefenstahl hoe ze met Hitler persoonlijk moest onderhandelen om haar zin te krijgen. Ze spreekt hem voortdurend aan met 'Mein Füher'. En ze kreeg haar zin, carte blanche en een onuitputtelijk budget. In deze film portretteert ze de partijbijeenkomst van de NSDAP in Nürnberg in 1934. Riefenstahl schrijft dat ze maandenlang bezig is geweest met de eindmontage, tot op de dag van vertoning zou ze eraan gewerkt hebben. Ze geeft ook hoog op van haar eigen kwaliteiten als documentairemaakster. Dat alles in aanmerking nemend is het opmerkelijk dat het eindresultaat zo bitter tegenviel.
Het begint al met de openingsbeelden. Die zijn er niet, we zien slechts zwart en dat duurt verdomde lang. We horen schetterige marsmuziek en dan verschijnt de titel in beeld. Het tweede beeld vertelt ons dat de film werd vervaardigd in opdracht van der Führer Adolf Hitler. En dan bevinden we ons plots in het vliegtuig dat Hitler naar Nünberg brengt, hij komt als een Messias uit de hemel neergedaald om de Duitse ziel te redden. Die marsmuziek klinkt gedurende de gehele film, de irritatiegrens wordt geregeld overschreden. Een heel groot gedeelte van de film bestaat uit eindeloze beelden van een eindeloze parade van gevechtseenheden, compleet met vaandels, vlaggen en ... marsmuziek. Er kwam werkelijk geen einde aan, weer een korps, nog een bataljon en nog tien keer dezelfde beelden, het werd ronduit ergerlijk.
Mij vielen drie dingen op. De beelden van Hitler in close up. Je zag hoe hij de mensen doordringend aankeek en hij leek daarmee respect af te dwingen. De mensen die hij de hand schudde moeten het gevoel hebben gehad dat der Führer persoonlijke aandacht voor hen had. Hitler bezat zeker een charisma en mij viel vooral op dat de blik in zijn ogen vaak genoeg bepaald niet onsympathiek was. Zijn charisma was onomstreden en overduidelijk. Als hij sprak of moet ik zeggen schreeuwde, overtuigde hij zijn gehoor. Door zijn presentatie, niet door de inhoud van zijn woorden. Hij praatte soms ronduit nonsens.
Een tweede facet wat mij opviel was de geluidstechniek. In een immens stadion waar meer dan honderdduizend mensen aanwezig waren, stond Hitler minstens anderhalve meter verwijderd van twee, hooguit drie microfoons. En daarmee bereikte hij kennelijk het gehele stadion. We hebben het hier over 1934! En het derde element dat mij opviel was de niet zichtbare regie. Deze documentaire zou heel wat interessanter zijn geweest als Riefenstahl had laten zien hoe deze werkelijk vlekkeloos verlopen massamanifestaties werden geoefend en geregisseerd. Ik geef het je te doen, tienduizenden mensen, ook al lopen ze in gelid, door de straten van een grote stad te laten marcheren of een niet al te logisch parcours in een stadion te laten aflopen. Dat was fantastisch om te zien.
Het waanzinnig enthousiasme van de mensen kenden we natuurlijk al, die beelden hebben we al zo verschrikkelijk vaak gezien en het fascineert telkens weer. Maar het toonde ook meteen de enorme zwakte van deze documentaire. Riefenstahl filmde een hagiografie van Hitler. Kritiekloos. En in die zin was dit precies wat het was: een propagandafilm. We zagen nog Göring, Goebbels, Hess, Frank en Himmler maar zij waren gedegradeerd tot slippendragers. En meer zijn ze ook nooit geweest natuurlijk. Wel slippendragers met veel te veel macht waar ze gretig misbruik zouden maken jun de jaren die nog volgden. In een nooit uitgezonden interview zou Riefenstahl later verklaard hebben dat het haar speet Hitler ooit ontmoet te hebben en zei ze spijt te hebben van Triumph des Willens. Dat laatste kan ik me zeer wel voorstellen.
Na de oorlog zou Riefenstahl worden aangemerkt als Mitlaufer waardoor het werken als cineaste een stuk moeilijker werd. In gradatie van zwaarte kon je na de oorlog beschuldigd worden als Hauptschuldige, Belastete, Mitlaufer en Entlastete. Zij stierf op 101-jarige leeftijd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten