De vorm of de vent?

Onlangs raakte ik in een discussie verzeild over de vraag of iemand met foute opvattingen toch een groot kunstenaar zou kunnen zijn. Aanleiding waren de schilderijen van Emil Nolde, van wie later zou blijken dat hij een fervent aanhanger van de nazi's was. Hoe kijk je tegen diens werk aan wanneer je eest zijn werk leerde kennen en waarderen om er vervolgens achter te komen dat hij er wel heel foute opvattingen op na hield. Ik ken geen werk van deze schilder dat zijn opvattingen over de nazi's als thema heeft, ook geen doeken die de nazi-ideologie verheerlijken.

In dit verband moest ik denken aan Louis Ferdinand Céline (1884 - 1961), de schrijver van Reis naar het einde van de nacht en Dood op krediet om hier slechts twee titels te noemen. Ik heb veel boeken van Céline gelezen, verslonden zelfs. Hij schreef veel over de verschrikkingen van de tweede wereldoorlog. Al snel zou hij antisemitische sentimenten ontwikkelen, in welk opzicht hij zich bepaald niet onbetuigd heeft gelaten.

Wat betekent die ontdekking voor je aanvankelijke bewondering? Het antisemitisme van Céline is onversneden en rabiaat. Het ligt er duimendik bovenop. Toch blijft hij in mijn ogen een groot schrijver, een nihilist wellicht maar een groot schrijver. En een interessant en fascinerend mens bovendien. Zie de video van het interview. De Nederlandse vertaling van de tekst vindt u hier.

In het verlengde hiervan bedacht ik me dat sommige kunstcritici veel minder waardering hebben voor de latere werken van de schilder Willem de Kooning (1904 - 1997) omdat hij productief bleef ondanks zijn toenemende dementie. Dat nu lijkt mij de grootst mogelijke onzin. Bezoekt u het prachtige museum De Pont maar eens in Tilburg. Daar hangt zo maar een De Kooning. Ik weet niet of dat schilderij werd gemaakt toen hij al dementeerde maar dat interesseert mij niet in het minst. Kennelijk menen zulke critici dat wanneer de persoonlijkheid van een schilder wordt aangetast (als dat al zo is) bijvoorbeeld door dementie, men ook anders naar diens werk moet kijken.

Jacques Bloem gaf aan deze discussie een motto: "vorm of vent". Is een literair werk een losstaand gegeven of moet men ook de persoonlijkheid van de schrijver in het oordeel betrekken? Een lastige discussie overigens. Mijn waardering voor Céline heeft een fikse deuk gekregen toen ik mij realiseerde hoe virulent antisemitisch hij was gebleken. Toch vind ik hem nog steeds een groot schrijver. Zelf zegt hij hierover: "het interesseert me geen donder hoe anderen mij beoordelen. Mijn werk is ontstaan in de tijd, ik ben slechts de boodschapper en het zijn de verschrikkingen van de moderne tijd die het nieuws maken." Tja, dat is in mijn ogen nog steeds geen rechtvaardiging voor antisemitisme maar meer rechtvaardiging vindt Céline niet nodig.