Vrije markt economie is gedoemd ten onder te gaan

Een zeer interessant interview in de NRC van dit weekend met Bas van Bavel, hoogkeraar sociasle en economische geschiedenis. Aanleiding: de recent verschenen studie van van Bavel The Invisble Hand? 

De onderzoeksgroep van van Bavel bestudeerde drie vrije markt economieen uit de geschiedenis: Irak tussen de zesde en de elfde eeuw, Italie tussen de elfde en de zestiende eeuw en De Lage Landen tussen de dertiende en de achttiende eeuw.
Of er sprake is van een vrije markt economie wordt bepaald door de vraag of grond, arbeid en kapitaal via de vrije markt worden uitgewisseld.

Uit de studie blijkt dat die vrije markt economieen alle eenzelfde cyclus doorlopen: ze komen voort uit periodes van onrust en opstanden, bewerkstelligen uiteindelijk een grote mate van gelijkheid voor burgers, de welvaart groeit; maar telkenmale ontstaat er een elite die meer profiteert dan de rest en die politieke macht naar zich toe trekt. De elite past steeds meer machtsmiddelen toe en ziet steeds minder rendabele toepassingsmogelijkheden voor het vergaarde kapitaal dat ze vervolgens steeds vaker buiten de samenleving investeren. Op dat moment neemt de welvaart af en raakt die samenleving in verval.

Ik heb in deze kolommen wel vaker betoogd dat het kapitalisme van de vrije markt haar grenzen bereikt heeft. De studie van van Bavel - die overigens nauw aansluit bij Piketty - draagt onderzoeksgegevens aan op op basis waarvan voorspellingen gedaan kunnen worden over de haalbaarheid van dat idealisme van de vrije markt.

Van Bavel geeft aan dat uit zijn studie blijkt dat de kapitaalmarkt een gevolg van economische groei en niet de aanjager daarvan is. De VOC kon alleen maar succesvol zijn door het geweld dat werd toegepast. De VOC bracht helemaal geen welvaart in tegenstelling tot de voorlopers daarvan, de partenrederijen. Datvwaren verbanden waarin de kapiteins hun schepen inbrachten en kleine investeerders hun geld. Het ging fout toen de aandelen  steeds meer verhandelbaar werden.

De vraag is nu op welke manier deze neerwaartse trend doorbroken kan worden en Van Bavel ziet de oplossing in het gelijkwaardig belasten van inkomsten uit arbeid en inkomsten uit vermogen. Dat vraagt echter niet alleen een radikaal andere zienswijze op kapitaal en arbeid maar ook op de houdbaarheid van bezit. Het zal niet gauw gebeuren. Als de markt dominant wordt, ontstaat een race to the bottom, aldus Van Bavel. We zijn er dagelijks getuige van en we zullen een enorme versnelling van dat proces zien optreden zodra Donald Trump de nieuwe president van de VS is geworden.

Wilders en dictatuur

Bij het eerste proces tegen Wilders riep hij al dat het geen wonder was dat mensen hun geloof in de rechtsstaat verloren. Later dreigde hij dat er een revolte zou komen als hij na verkiezingswinst niet (mee) zou kunnen regeren. En nu durft hij te beweren dat we in een dictatuur leven als hij verooordeeld wordt vanwege zijn minder Marokkanen uitspraak. Het is precies vanwege dit soort populistische roeptoeterij dat ik Wilders een gevaarlijk politicus vind.

Hij beroept zich op zijn status als politicus en dat hij als parlementarier alles moet kunnen zeggen. Die absolute vrijheid van meningsuiting geldt inderdaad in het parlement. Het parlement dat door diezelfde Wilders als een nepparlement wordt betiteld.

Maar laten we niet vergeten dat Wilders zijn gewraakte en ook in mijn ogen schandalige uitspraken niet in het parlement deed maar in een kroeg. Niet in een parlementair debat maar in een opgefokte sfeer,  waarbij hij alle nuanceringen die hij later aanbracht doelbewust achterwege liet, goed geregisseerd inclusief het gescandeerde minder minder van zijn redeloze stemvee.

Ik hoop inderdaad dat de rechter hem uiteindelijk vrij zal spreken. Een politicus moet in beginsel alles kunnen zeggen wat hij noodzakelijk acht om zijn boodschap helder en coherent over te brengen. Maar dat neemt niet weg dat Wilders een walgelijke boodschap te brengen heeft. Hij is redenaar genoeg om zich niet te hoeven bedienen van discriminerende uitlatingen. Wilders maakt geen gebruik van zijn talenten maar zet ze in voor een kwade zaak.

Die dictatuur die hij roeptoetert komt een stuk dichterbij als Wilders ooit aan de macht komt. Voorlopig is een van de gunstigste bijwerkingen van zijn abjecte gedrag dat hij zich zodanig vervreemdt van zijn medeparlementariers dat politieke samenwerking met zijn eenmanspartij (over dictatuur gesproken) nagenoeg onmogelijk is geworden.

CETA revisited

CETA komt er dus toch en dat is zorgelijk op zijn minst. Het wegnemen van handelsbelemmeringen is prima maar alleen wanneer dat niet ten koste gaat van consumentenbelang, voedselveiligheid of milieu. Als handelsverdragen een race to the bottom ontketenen, dan bewijzen we onszelf een slechte dienst.


Maar wat het meest verbijstert is dat overheden meewerken aan het uitbouwen van de rechtspositie van grote bedrijven. Een arbitragesysteem dat alleen toegankelijk is voor het grote bedrijfsleven is een grove schending van consumentenbelang, voedselveiligheid en milieu. Er ligt een advies van het Europese Hof van Justitie om dit hof in te richten. Onbegrijpelijk dat de Europese lidstaten zich zo weinig gelegen laten liggen aan hun eigen institutie!

Ik denk niet dat we blij moeten zijn met CETA.

Moedige vrouwen

De Sacharovprijs is dit jaar toegekend aan twee yezidi-vrouwen die door IS als seksslavin werden misbruikt. Nadia Murad Basee en de ernstig verminkte Lamiya Aji Ashar. Tijdens haar vlucht ontplofte een landmijn die haar bijna fataal werd.

Je kunt je bijna geen voorstelling vormen van het leven dat deze vrouwen geleid moeten hebben in IS-gevangenschap. Er zijn geen woorden die kunnen beschrijven hoe hun leven geweest moet zijn en vermoedelijk nog steeds is.

Beide vrouwen werken nu als activist voor de yezidi's. Ongekend moedige vrouwen. En hoe terecht dat juist aan hen de Sacharovprijs werd toegekend.

Een DNA-slot

In de discussie over hulp bij zelfdoding in het geval van voltooid leven stelt de Wet Toetsing Levensbeëindiging dat het bestaande instrumentarium toereikend is. De regering wil ondanks dat advies toch een stap verder gaan en hulp bij zelfdoding toestaan wanneer ouderen van mening zijn dat hun leven voltooid is.

Deze discussie is jaren geleden gestart door Huib Drion die een zelfdodingspil voorstelde waar ouderen op een dor henzelf te bepalen moment gebruik van zouden moeten kunnen maken. De pil van Drion.

Een van de complicerende aspecten van euthanasie is de inbreng van een arts. Een arts wordt opgeleid om het leven van mensen te redden, niet omdat leven te beëindigen. Sommige tegenstanders van een Wet Voltooid Leven stellen dat zelfdoding (zullen we het woord zelfmoord maar nooit meer gebruiken?) niet strafbaar is en dat wie zonodig uit wil stappen, daarvoor geen beroep op een arts moet doen.

Op zich ben ik het hier mee eens. Wie zich wil informeren over de mogelijkheden tot zelfdoding doet er verstandig aan de boeken van Boudewijn Chabot te lezen. Er zijn in beginsel voldoende wegen om zelfdoding op een aanvaardbare wijze ten uitvoer te brengen.

De ultieme vorm van zelfbeschikking moet inderdaad inhouden dat hulp van een derde niet noodzakelijk is. De pil van Drion zou daarbij een perfect hulpmiddel kunnen zijn. In de NRC van gisteren doet Vincent Icke een vindingrijk voorstel om te voorkomen dat zo'n zelfdodingspil kan worden misbruikt. Icke stelt voor in zo'n pil een DNA-slot in te bouwen waardoor je ervan verzekerd bent dat die pil alleen werkt voor het individu waarvoor hij bedoeld is.

Het zal nog even duren voor zo'n oplossing voorhanden is maar ik ben ervan overtuigd dat een dergelijke oplossing er op den duur zal komen. Met dank aan Vincent Icke wellicht.

Moedige politici?

In de NRC van gisteravond stond een uitstekend hoofdredactioneel commentaar op de Oekraïne kwestie. De krant pleit voor een regering die zich realiseert dat een samenwerkingsverdrag tussen de EU en Oekraïne in het licht van de huidige geopolitieke verhoudingen niet mag sneuvelen. De rest van de EU heeft geen boodschap aan dat rare Nederlandse raadgevend referendum. Rutte is dus op zoek naar cosmetische maatregelen om ratificatie van het verdrag alsnog mogelijk te maken. Maar de kans op succes - in eigen huis of in Brussel - is niet erg groot.

Nog geen dertig procent van de bevolking liet zich misleiden en bracht een stem uit bij dat referendum en nog geen vijftig procent van die stemmen was tegen het verdrag. Er is in de verste verte geen sprake van dat de Nederlandse bevolking in meerderheid tegen het associatieverdrag zou zijn. Ik kom niet verder dan vijftien procent.

Een regering met ballen doet wat het moet doen in zo'n situatie en neemt zijn verantwoordelijkheid. Het was geen bindend referendum en de Nederlandse regering moet gewoon dat verdrag ratificeren. De Tweede Kamer had daar al mee ingestemd.

Maar beide regeringspartijen durven dat niet aan en zo kan het gebeuren dat straks een verdrag gaat sneuvelen omdat twee partijen in dat kleine Nederland bang zijn voor wat electoraal verlies. Niet erg chic overigens van Porochenko om het associatieverdrag te koppelen aan de ramp met de MH17. Als dat je beste wapen moet zijn, ben je geen groot staatsman.

Geopolitiek is het speelveld van Neanderthalers

"Jij moet je plaats kennen. Je bent niet mijn gesprekspartner, je bent niet mijn gelijke, je hebt niet dezelfde kwaliteiten als ik. Jouw geschreeuw in Irak is niet belangrijk voor ons. Weet toch dat we gewoon onze gang gaan". Aldus paljassultan Erdogan tegen de Iraakse premier al-Abadi,
Nou hoeven we ons over de laatste ook niet veel illusies te maken, zijn Irak creeerde zelf de voedingsbodem voor Islamitische Staat door de soennieten achter te stellen ten gunste van de sji'ieten. En kijk eens naar de manier waarop al-Abadi de kruistocht tegen IS in Mosul aankondigt: hij heft zo'n beetje het halve Iraakse leger om zich heen verzameld. Potsierlijk.

Erdogan treedt ondertussen op een vergelijkbare manier op in Syrië. De soevereiniteit van natiestaten stelt niets meer voor. Erdogan is niet zozeer in IS geïnteresseerd. Zijn ongevraagde bemoeienis in Irak en Syrië is er alleen op gericht de Koerden in het gareel en nog liever onder de duim te houden.

Hoe je het ook wendt of keert, je kunt niet om de constatering heen dat de moslimwereld een onwaarschijnlijke puinhoop creëert. De wijze waarop conflicten worden beslecht, de volstrekte waardeloosheid van individueel leven, laat staan individueel denken, het volledig afwijzen van het begrip vrijheid ook in de meest beperkte interpretatie is werkelijk tenhemelschreiend.

Een paar duizend kilometer verderop loopt nog zo'n ongelooflijke idioot rond, Duterte heet hij. De Filipijnen hebben hem er zelf neergezet. Een ongelikte beer van het kaliber Erdogan, met dien verstande dat Erdogan nog een zekere visie heeft terwijl Duterte een gevaarlijke stuiterbal is.

Niet dat wij uit het Westen zoveel beter zijn hoor. Uiteindelijk zijn de geopolitieke verhoudingen tot stand gekomen mede door een overheersende inbreng van het vrije democratische westen voor wie het accent altijd heeft gelegen op vrije en onbeperkte toegang tot energiebronnen. En als over enkele weken Trump de nieuwe president van de Verenigde Staten blijkt te zijn geworden zijn de rapen pas echt gaar. Internationale veiligheid is een illusie.

Moeten we de Walen niet dankbaar zijn?

In eerste instantie denk je: moet een kleine Belgische regio wel zoveel macht hebben dat het een handelsverdrag tegen kan houden? Dat was in ieder geval wel mijn eerste gedachte. En bovendien, dat CETA is toch geen TTIP? We hebben toch liever met Canadezen dan met Amerikanen van doen?

Kijk eens naar het volgende filmpje Handelsverdrag met Canada wenselijk? Het geeft u een volgens mij redelijk objectief beeld van wat er eigenlijk allemaal achter zo'n handelsverdrag verborgen ligt. De kritikasters van zulke handelsverdragen waarschuwen ervoor dat dit soort verdragen een race to the bottom veroorzaken: het doel is een minimum aan regulering, een minimum aan voedselveiligheid en een minimum aan wat voor beperking dan ook.

Het meest abjecte onderdeel van internationale handelsverdragen is echter de ISDS-systematiek, de investor state dispute setllement. Met dit wapen kunnen ondernemingen landen aanklagen wanneer wet- en regelgeving hun mogelijkheden tot het aanboren van afzetmarkten beperken. En dan hioeven zulke ondernemingen niet zoals u en ik naar de rechter maar dan wenden ze zich tot een arbitragecommissie.

Om aan die bezwaren tegemoet te komen heeft dat ISDS nu Investment Court System maar dat is slechts cosmetica. Het is nog steeds een arbitragehof. Merkwaardig genoeg heeft Canada zelf al enorme schadevergoedingen moeten betalen aan vooral Amerikaanse ondernemingen op basis van het NAFTA verdrag. En we moeten ons geen illusies maken: alle belangrijke Amerikaanse bedrijven hebben een vestiging in Canada en op grond van die positie zullen zij volledig kunnen profiteren van het CETA verdrag.

Friends of the Earth Europe heeft in een handzaam document tien redenen aangeven waarom het CETA verdrag niet deugt:

1. er is in het geheel geen rekening gehouden met de resultaten van een consultatieronde onder Europese burgers
2. bedrijven kunnen en zullen staten aansprakelijk stellen met ISDS of ICS als wapen
3. bedrijven krijgen zo een geprivilegieerde positie zonder dat daar plichten tegenover staan
4. het ics is eenrichtingsverkeer en alleen toegankelijk voor bedrijven; consumenten die geschaad worden door bedrijven hebben geen toegang tot het ics
5. een arbitragehof gat bepalen of staten legitieme maatregelen hebben getroffen
6. hierdoor zal een rem op wet- en regelgeving in werking treden
7. bedrijven kunnen zelfs indirecte inkomstenderving claimen (denk aan de gezondheidswaarschuwing op sigarettenpakjes)
8. het arbitragehof bestaat niet uit onafhankelijke rechters, competent geachte juristen kunnen irect als rechter worden aangesteld
9. de term investment court is misleidend want er is geen sprake van een gerechtshof
10. er worden geen overtuigende redenen voor de noodzaak van isds aangevoerd.

Wat mij betreft moeten we maar blij zijn met die Walen. Ik hoop dat CETA en TTIP er nooit zullen komen. Het internationale bedrijfsleven is volstrekt amoreel en heeft totaal geen boodschap aan consumentenbelangen, aan voedselveiligheid, aan klimaatbeheersing, aan stringente eisen en zo voort. Een onderneming gaat voor winstmaximalisatie. Ik zou voor een handelsverdrag zijn wanneer disputen op de normale manier zouden moeten worden afgewikkeld. Gewoon via de rechter, zoals u en ik dat ook moeten wanneer we iets dat ons onwelgevallig is aan de kaak willen stellen. Chapeau dus voor de Walen, iemand moet de kastanjes uit het vuur halen.

Video

We besloten weer eens een bezoek aan Tilburg te brengen omdat daar video nummer acht van Guido van der Werve weer te zien is, op een megagroot scherm dit keer. Enkele jaren terug zagen we al meer werk van hem, indrukwekkend en intrigerend. Maar deze nummer acht blijft ongelooflijk boeien. Een man loopt over een ijsvlakte en achter hem doorklieft een enorme ijsbreker het bevroren water. De man moet blijven lopen om niet te worden verzwolgen door de onverstoorbaar voort varende kolos. Ik kan er geen genoeg van krijgen. De grootsheid van het intimiderende vaartuig waar iemand aan het roer staat die de vlak daarvoor lopende man vrijwel zeker niet kan zien. De ijzingwekkende vlakte van bevroren water. De moedige man die niets anders kan doen dan doorlopen want het gevaarte achter hem is een levensgrote bedreiging. Maar tegelijkertijd heeft het tafereel ook iets berustends, alsof die man en dat enorme schip een verbond zijn aangegaan, een verbond van wederzijds respect. De film duurt circa tien minuten. Het beeld is bijna levensgroot. Even fascinerend als fantastisch. Kijk ook eens op de website van deze kunstenaar: Guido van der Werve

Eveneens in Park te zien is een uiterst vernuftige video-installatie van William Kentridge. Van bovenaf wordt een video geprojecteerd op een ronddraaiend tafelblad in het midden waarvan een cilindrische spiegel is gemonteerd. De video animaties die op het blad worden geprojecteerd worden zichtbaar op de spiegel en vertellen een verhaal uit en over Afrika, een vast thema bij Kentridge. Prachtige techniek maar ook schitterend om naar te kijken. En de wijze waarop Kentridge zijn verhalen vertelt is indrukwekkend. Met zwart potlood vervaardigde animaties waarin de rauwe geschiedenis van dat verre continent wordt opgetekend.

Daarvoor bezochten we de Pont, dat prachtige museum aan de rand van het Wilhelminapark in Tilburg. Altijd weer een genoegen om het dieppaarse pigment, de holbollespiegel en de uitstulping in de muur van die fascinerende Anish Kapoor te zien.
Het werk van Callum Innes echter kon ons niet bekoren. Typisch geval van een painter's painter, werk waarbij ik althans geen enkele emotie kon ervaren. Gauw vergeten dus. Bovendien was er zoveel ander werk te zien dat wel degelijk indruk maakte. Onder meer een fotogravure van Tacita Dean met de titel Quatemary 2014, een post-apocalyptisch landschap voorstellend. Een landschap dat de volgende natuurramp reeds aankondigt.

Buitengewoon verrassend en intrigerend vond ik Hogan's Alley van Stan Douglas. Op het eerste gezicht een voornamelijk zwarte foto van een wijk ergens ter wereld tijdens nachtelijke uren. Het gaat om een wijk in Strathcona, die afgebroken zou worden en via een buitengewoon ingewikkeld procedé heeft Douglas die wijk voor de eeuwigheid bewaard en vastgelegd. Als je de tijd neemt om de foto goed te bekijken zie je een detaillering die je nooit zou hebben verwacht op zo'n donkere foto.

Maar er kwam nog een hoogtepunt. Nieuw voor ons was de kennismaking met David Claerbout, een Belgische videokunstenaar. Bekijk zijn website op de volgende link: http://www.davidclaerbout.com/ Ik beperk me hier tot twee werken van hem. In een afgezonderde en donkere ruimte zie je levensgroot een groepsfoto ergens uit de jaren vijftig waarop de jonge Elvis Presley is te zien. Langzaam zoomt de camera in en voor je het weet ben je in een driedimensionaal theater terecht gekomen. De camera zoomt steeds verder in op Elvis en draait langzaam om hem heen, we zien zijn benen, schouders, rug en langzaam weer opzij van de andere kant. Verbluffend om naar te kijken, zeker wanneer je daarna leest hoe dit werk technisch tot stand is gekomen.

In een andere ruimte wordt de video Travel vertoond. De camera bevindt zich in een park en komt langzaam in beweging, voert ons een bos in, dat al gauw de proporties van een ontzagwekkend en paradijselijk bos krijgt, we zien de bospaden, exotische begroeiing, de grootste lichtval door een bladerdak en diagonaal langs hoge stammen strijkend, we kijken omhoog langs die enorme stammen en volgen dan een beek om tenslotte - en we zitten dan nog steeds in dat ene camerashot - te zien dat de camera zich terugtrekt uit het woud, het bos, het park om achteruit zwevend het luchtruim te kiezen dan zien we dat dat ontzagwekkende woud zich in een kleine bosschage bevond, veel te klein om zoveel prachtigs en groots' te kunnen herbergen. En onder deze heerlijke beelden is een geluidsbeeld gemonteerd van al even hemelse muziek, waarvan de componist onbekend blijft. Het is vooral de combinatie van beeld en geluid die hier extreem goed werkt. Op de volgende link  is de video in zijn geheel te zien maar bedenk daarbij wel dat de film ter plaatse bekijken een geheel ander en vooral veel indringende perspectief biedt. Travel - David Claerbout

Dat een dagje in Tilburg zo inspirerend en aangenaam kan zijn. Dankzij de Pont en Park, dat moet gezegd. Ik kan het u aanraden, u zult er geen spijt van krijgen!

Video

We besloten weer eens een bezoek aan Tilburg te brengen omdat daar video nummer acht van Guido van der Werve weer te zien is, op een megagroot scherm dit keer. Enkele jaren terug zagen we al meer werk van hem, indrukwekkend en intrigerend. Maar deze nummer acht blijft ongelooflijk boeien. Een man loopt over een ijsvlakte en achter hem doorklieft een enorme ijsbreker het bevroren water. De man moet blijven lopen om niet te worden verzwolgen door de onverstoorbaar voort varende kolos. Ik kan er geen genoeg van krijgen. De grootsheid van het intimiderende vaartuig waar iemand aan het roer staat die de vlak daarvoor lopende man vrijwel zeker niet kan zien. De ijzingwekkende vlakte van bevroren water. De moedige man die niets anders kan doen dan doorlopen want het gevaarte achter hem is een levensgrote bedreiging. Maar tegelijkertijd heeft het tafereel ook iets berustends, alsof die man en dat enorme schip een verbond zijn aangegaan, een verbond van wederzijds respect. De film duurt circa tien minuten. Het beeld is bijna levensgroot. Even fascinerend als fantastisch. Kijk ook eens op de website van deze kunstenaar: Guido van der Werve

Eveneens in Park te zien is een uiterst vernuftige video-installatie van William Kentridge. Van bovenaf wordt een video geprojecteerd op een ronddraaiend tafelblad in het midden waarvan een cilindrische spiegel is gemonteerd. De video animaties die op het blad worden geprojecteerd worden zichtbaar op de spiegel en vertellen een verhaal uit en over Afrika, een vast thema bij Kentridge. Prachtige techniek maar ook schitterend om naar te kijken. En de wijze waarop Kentridge zijn verhalen vertelt is indrukwekkend. Met zwart potlood vervaardigde animaties waarin de rauwe geschiedenis van dat verre continent wordt opgetekend.

Daarvoor bezochten we de Pont, dat prachtige museum aan de rand van het Wilhelminapark in Tilburg. Altijd weer een genoegen om het dieppaarse pigment, de holbollespiegel en de uitstulping in de muur van die fascinerende Anish Kapoor te zien.
Het werk van Callum Innes echter kon ons niet bekoren. Typisch geval van een painter's painter, werk waarbij ik althans geen enkele emotie kon ervaren. Gauw vergeten dus. Bovendien was er zoveel ander werk te zien dat wel degelijk indruk maakte. Onder meer een fotogravure van Tacita Dean met de titel Quatemary 2014, een post-apocalyptisch landschap voorstellend. Een landschap dat de volgende natuurramp reeds aankondigt.

Buitengewoon verrassend en intrigerend vond ik Hogan's Alley van Stan Douglas. Op het eerste gezicht een voornamelijk zwarte foto van een wijk ergens ter wereld tijdens nachtelijke uren. Het gaat om een wijk in Strathcona, die afgebroken zou worden en via een buitengewoon ingewikkeld procedé heeft Douglas die wijk voor de eeuwigheid bewaard en vastgelegd. Als je de tijd neemt om de foto goed te bekijken zie je een detaillering die je nooit zou hebben verwacht op zo'n donkere foto.

Maar er kwam nog een hoogtepunt. Nieuw voor ons was de kennismaking met David Claerbout, een Belgische videokunstenaar. Bekijk zijn website op de volgende link: http://www.davidclaerbout.com/ Ik beperk me hier tot twee werken van hem. In een afgezonderde en donkere ruimte zie je levensgroot een groepsfoto ergens uit de jaren vijftig waarop de jonge Elvis Presley is te zien. Langzaam zoomt de camera in en voor je het weet ben je in een driedimensionaal theater terecht gekomen. De camera zoomt steeds verder in op Elvis en draait langzaam om hem heen, we zien zijn benen, schouders, rug en langzaam weer opzij van de andere kant. Verbluffend om naar te kijken, zeker wanneer je daarna leest hoe dit werk technisch tot stand is gekomen.

In een andere ruimte wordt de video Travel vertoond. De camera bevindt zich in een park en komt langzaam in beweging, voert ons een bos in, dat al gauw de proporties van een ontzagwekkend paradijselijk bos krijgt, we zien de bospaden, exotische begroeiing, de grootste lichtval door een bladerdak en diagonaal langs hoge stammen strijkend, we kijken omhoog langs die enorme stammen en volgen dan een beek om tenslotte - en we zitten dan nog steeds in dat ene camerashot - te zien dat de camera zich terugtrekt uit het woud, het bos, het park om achteruit zwevend het luchtruim te kiezen dan zien we dat dat ontzagwekkende woud zich in een kleine bosschage bevond, veel te klein om zoveel prachtigs en groots' te kunnen herbergen. En onder deze heerlijke beelden is een geluidsbeeld gemonteerd van al even hemelse muziek, waarvan de componist onbekend blijft. Het is vooral de combinatie van beeld en geluid die hier extreem goed werkt. Op de volgende link  is de video in zijn geheel te zien maar bedenk daarbij wel dat de film ter plaatse bekijken een geheel ander en vooral veel indringende perspectief biedt. Travel - David Claerbout

Dat een dagje in Tilburg zo inspirerend en aangenaam kan zijn. Dankzij de Pont en Park, dat moet gezegd. Ik kan het u aanraden, u zult er geen spijt van krijgen!

Oh my god...

We hebben nu een aantal maanden naar de Amerikaanse verkiezingsstrijd kunnen kijken en ofschoon de amusementswaarde aanzienlijk is, baart deze strijd natuurlijk enorm veel zorgen. Hoe is het mogelijk dat uit een natie van meer dan honderd miljoen mensen deze twee kandidaten voor het hoogste ambt boven komen drijven.

Op grond van haar naam en komaf is Clinton een logische kandidaat en in mijn ogen is het feit dat zij een vrouw is haar belangrijkste kwaliteit. Ja, ze is enorm ervaren en zeer goed voorbereid en ik wil ook wel aannemen dat ze van goede wil is. Maar ze is geen vrouw met visie. En als minister van buitenlandse zaken heeft ze bepaald geen indruk gemaakt. Het gebruik van een privé mailserver voor haar overheidsmailverkeer is ronduit diskwalificerend. Ze komt ermee weg. Haar tweede niet onbelangrijke kwaliteit is het gegeven dat zij een alternatief voor het grote kwaad is.

Grote woorden? Ja, dat wel maar het is beangstigend dat een volstrekte seksistische nonvaleur als Donald Trump zo ver kan komen, ja misschien wel president van de Verenigde Staten wordt. Ik ga hier niet omstandig uit de doeken doen waarom de wereld met Trump aan het Amerikaanse roer een stuk onveiliger zal worden. Ook dat is beangstigend. Niet eerder had ik bij Amerikaanse verkiezingen het gevoel dat de uitkomst daarvan ook voor ons, die tot de rest van de wereld behoren, van zo direct belang zou zijn. We hebben zelfs Reagan overleefd.

Maar Trump is van een volstrekt ander kaliber, de grootste narcist die momenteel op deze aardbol rondloopt. Hij heeft de Republikeinse partij gegijzeld en doen imploderen. Steeds vaker dreigt hij de uitslag van de verkiezingen niet te zullen accepteren als hij verliest. In dat geval is hij dan het slachtoffer van corrupte media. Nu is het een feit dat niet eerder zoveel kranten en andere media officieel een anti-Trump-standpunt in hebben genomen. Maar dat hebben ze in alle gevallen goed onderbouwd en met opgaaf van heldere redenen gedaan.

En het is geen toeval dat juist een populist als Trump zulke antidemocratische uitlatingen doet. Hebben we hier ten lande ook niet een politicus die oproer voorspelt als hij niet kan meeregeren? Die roept dat het geloof in de rechtstaat ondermijnd wordt als de rechter hem veroordeelt? Het is dit soort retoriek waarvan de populist zich graag bedient. Hij hoeft niets te bewijzen, het gaat er bij zijn achterban in als koek. En het is een perfecte manier om maatschappelijke onrust te kweken.

Overigens hebben de Republikeinen Trump aan zichzelf te wijten. Hoe de verkiezingen ook uitpakken, ik hoop dat de Republikeinse meerderheid in Senaat en Congres tot het verleden gaan behoren. Zij hebben zich tot het uiterste ingespannen om Obama acht jaar lang te dwarsbomen en werkelijk al zijn plannen en voorstellen te saboteren. Dat moet stoppen.

Ik heb het hier al vaker gezegd: wat zullen wij allemaal Obama gaan missen. Leiderschap, charisma, visie en nederigheid. Dat zijn zijn belangrijkste kwaliteiten. Niets daarvan is terug te vinden bij de twee kandidaten die zijn overgebleven. We gaan duistere tijden tegemoet.

De olifant

In de NRC van dit weekend een interessant interview met Branko Milanovic, de Servisch-Amerikaanse econoom die de beruchte Olifant-grafiek ontwikkelde. Deze grafiek laat de veranderingen zien in reëel inkomen tussen 1988 en 2008 op wereldniveau. De verliezers bestaan uit de allerarmsten vooral in Afrika enerzijds en anderzijds de middenklasse van de rijke landen met stagnerende inkomens en voormalig communistische landen. De winnaars zijn de middenklasse van de opkomende economieën en de allerrijksten in landen als VS, Rusland, Duitsland, Zuid Afrika.

Nu is economie niet echt een wetenschap, dus de juistheid van deze grafiek wordt inmiddels van diverse zijden betwist. Maar zelfs wanneer je bijvoorbeeld China uit de cijfers weglaat, zal het beeld niet verdwijnen, hoogstens iets afvlakken. Een ander sterk punt van deze interpretatie van al het beschikbare cijfermateriaal is dat de grafiek uitstekend laat zien waarom zowel in Europa als in de VS het populisme zo razend populair is.

Waar iedereen het wel over eens is, is dat beleid niet of nauwelijks tot vermindering van inkomensverschillen leidt. Dat komt - dit is mijn persoonlijke overtuiging - doordat er geen stevig beleid wordt ontwikkeld en doordat er geen sprake is van internationale overeenstemming over zulk beleid. Echte nivellering wordt historisch gezien, aldus Milanovic, alleen bereikt door oorlogen en epidemieën.

Het grootste nadeel van globalisering is juist gelegen in de afwezigheid van internationale consensus. Doordat superrijken hun vermogen daarheen sluizen waar ze de beste garanties tegen de laagste kosten krijgen, bestaat er geen enkele aandrang om in het thuisland een sterke rechtsstaat te ontwikkelen.

Milanovic vindt herverdeling van welvaart achteraf via belastingen geen goede zaak en bepleit behalve het tegengaan van belastingontwijking of -ontduiking vooral het verbeteren van de toegang tot onderwijs, woningbezit te stimuleren en arbeiders aandelen  in hun bedrijf te gunnen.

Migratie tegengaan door muren te bouwen vindt Milanovic contraproductief. Veel effectiever is het gecontroleerd toelaten van migranten op basis van quota, hen slechts beperkt toegang verlenen tot sociale zekerheid en een verplichte terugkeer na een van tevoren vastgestelde periode. Deze aanpak leidt weliswaar tot een tweedeling tussen autochtonen en migranten maar op wereldniveau zal de ongelijkheid afnemen, aldus Milanovic.

Zoals gezegd, buitengewoon interessant, ook al blijf ik van mening dat internationale overeenstemming een conditio sine qua non blijft. En zoals we roken en excessief drinken als asociaal zijn gaan beschouwen, zullen we ook moeten leren dat buitensporige rijkdom moreel onaanvaardbaar is. Het systeem reinigt zichzelf niet, zelfregulering heeft nog nooit ergens goed gefunctioneerd, correctie via belastingen is in mijn ogen dan ook absoluut noodzakelijk.

Wet op voltooid leven

Het kabinet gaat een wet op voltooid leven indienen die mensen in staat moet stellen hun leven te beëindigen met de ondersteuning van een stervenshulpbegeleider. Het gaat dan om ouderen bij wie geen sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden (de belangrijkste criteria om in aanmerking te komen voor euthanasie) maar om mensen die hun leven als voltooid beschouwen.

Ik zou het zeer toejuichen als deze wet de beide Kamers passeert en aangenomen wordt. Zelfbeschikking is het hoogste goed en onder de premisse van de grootst mogelijke zorgvuldigheid behoort ook de zelfgekozen dood tot dat recht.

Natuurlijk mag iedereen daar anders over denken maar ik zou willen dat politici vooral goed nadenken over dat zelfbeschikkingsrecht alvorens ze dat recht met een beroep op ethische overwegingen van tafel vegen. Ronduit schandalig is de reactie van de rising star binnen de SP, Lilian Marijnissen. Zij twitterde: "Zorgwekkend. Schippers op hellend vlak. De ouderenzorg is niet op orde, veel ouderen zijn eenzaam & dan wordt levensbeëindiging makkelijker?" Infaam en beschamend. Voor mij heeft deze mevrouw voorgoed afgedaan.

Wat me vooral goed doet is dat het kabinet hiermee het eerder dit jaar uitgebrachte rapport van de Commissie Voltooid leven onder leiding van Paul Schnabel afserveert. Zijn commissie was tot de konklusie gekomen dat de Wet Toetsing Levensbeëindiging voldoende ruimte bood om tegemoet te kunnen komen aan mensen die hun leven als voltooid beschouwen. Zeer teleurstellend rapport en het verbaasde mij dat een man als Paul Schnabel zich aan een dergelijke uiterst conservatieve benadering verbond. Enfin, hopelijk wordt dat nu rechtgezet.