Tjalf Sparnaay

We bezochten museum de Fundatie in Zwolle en belandden er tot onze vreugde in een grote tentoonstelling van Tjalf Sparnaay. Nooit van gehoord hoewel we wel werk van hem in huis bleken te hebben. Afgelopen september waren we in Oldeberkoop bij de jaarlijkse kunstmanifestatie aldaar bij welke gelegenheid we een aantal ansichtkaarten kochten vanwege de verrassende voorstellingen. We zullen toen ongetwijfeld een moment gelezen hebben dat de foto's of schilderingen van ene Sparnaay waren maar de naam beklijft dan niet.

Na dit weekend is dat voorbij. Sparnaay (1954), Haarlemmer van geboorte, is een echte autodidact, begonnen nota bene als gymnastiekleraar en later fotograaf. Het schilderen en de techniek heeft hij zich eigen gemaakt door te lezen en vooral te kijken. De man bleek over een fenomenaal talent te beschikken want met passie en kijken alleen ben je er nog lang niet.

Sparnaay schildert voornamelijk stillevens en doet dat op de manier en met dezelfde techniek waarmee dat in de 17de eeuw werd gedaan. Maar zijn stillevens zijn niet de klassieke taferelen die we ook bij Helmantel tegenkomen. Integendeel, Sparnaay schildert iconische beelden uit het hedendaagse leven. Het procedé dat hij toepast is tamelijk omslachtig. Hij zet een compositie neer tegen een doorgaans neutrale achtergrond en fotografeert die zorgvuldig klaargezette compositie een groot aantal malen. Vervolgens componeert hij uit die fotografische beelden de uiteindelijke compositie die hij wil schilderen. Die laatste compositie brengt hij als tekening over op canvas en eerst dan begint het eigenlijke schilderproces.

Maar nog zijn we niet klaar. We moeten het nog over onderwerp en vorm hebben. Sparnaay verzamelt beelden van de moderne populaire cultuur: spiegeleieren, hamburgers, broodje gezond, een vaas bloemen, een glas met knikkers, een kreeft enzovoort. En het door hem vervaardigde beeld schildert hij vervolgens "bigger than life" in een enorm formaat.

Verbluffend is zijn schilderkunstige vermogen. Kijk naar de schaal gevuld met salade, waar je de groenten aan de voorzijde tegen het glas aangedrukt ziet, terwijl het  - het glas zelf nauwelijks nog zichtbaar - toch zo overduidelijk aanwezig is. Kijk naar zijn bakje met friten waar de mayonaise meer dan levensecht opgekwakt is. Er slaat nog net geen damp van dit schilderij af. En kijk vooral naar zijn spiegeleieren die hij van bovenaf geschilderd heeft. Het is niet alleen net een foto, het is niet alleen precies zoals je een spiegelei in de pan aantreft, het is niet alleen bigger than life maar bijna even echt of echter dan in de werkelijkheid. Sparnaay schildert een paar sneeën brood met kaas, omwikkeld met wit papier. Kijk eens naar dat brood, naar de structuur van dat brood en je staat ervan versteld hoe iemand zich de techniek om zoiets te kunnen schilderen ooit heeft weten eigen te maken.

En opeens weet ik waarom Helmantel mij na twaalf schilderijen, alle even knap, ging vervelen destijds in Den Bosch. Helmantel beperkt zich voornamelijk tot het klassieke stilleven van fruit, kan of boek, zeg maar de conventionele vanitas schilderingen en je ziet niet meer dan wat hij schildert. En schilderkunstig valt daar niets op aan te merken want zijn technisch kunnen is bijna onbegrensd. Maar je weet dat er na het twaalfde schilderij een dertiende en veertiende zullen volgen, bijna identiek aan alle voorgaande. Helmantel voegt niets toe aan zijn onderwerpen en die komen daardoor niet tot leven.

Sparnaay weet daarentegen wel te boeien en je voelt bij ieder schilderij dat het daarbij om meer gaat dan zijn verbluffende schildertechniek. Want dat laatste kan niet genoeg benadrukt en bewonderd worden. Maar wat minstens zo belangrijk is: Sparnaay voegt wel degelijk iets toe aan zijn onderwerpen en het lijkt alsof dat "bigger than life" daarmee te maken heeft. De vaas met deels verlepte tulpen hangt niet aan de muur maar lijkt er te staan alsof je maar hoeft te blazen en daar valt alweer het volgende blaadje naar beneden. De witte boterham ligt te wachten om gepakt en gegeten te worden en het bakje friet (dat dus een enorme bak frites is geworden) is jouw eigen bakje waar je zojuist het eerste frietje uit genomen hebt.

Alles wat je ziet is onmiddellijk daar, direct herkenbaar, iconische beelden uit onze eigen tijd en cultuur en ook het technisch kunnen van Sparnaay is onmiddellijk zichtbaar en als je op zo'n schilderij toeloopt en naar details gaat kijken dan zie je dat hij tot op het kleinst denkbare niveau ziet wat de werkelijkheid ons te bieden heeft. Onderdeel van de expositie is een verhelderende video waarin Sparnaay zijn werkproces toelicht en je verbaast je erover hoe iemand met hand, kwast en gezicht zo dicht bij het doek in staat is al die details uit de werkelijkheid te transformeren naar beeld op doek, oil on canvas. Sparnaay heeft zichzelf leren kijken en heeft en passant zichzelf ook geleerd wat hij ziet over te brengen op doek en alsof dat allemaal nog niet moeilijk en bewonderenswaardig genoeg is, slaagt hij er ook nog eens in iconische beelden uit onze eigen cultuur tot leven te brengen met een werkelijk - ik kan het niet vaak genoeg herhalen - meer dan verbluffende techniek.

Wilt u uzelf eens een ongekend plezier doen? Ga dan naar deze tentoonstelling in de Fundatie. Je weet niet wat je ziet! En bezoek dan ook deze website eens: website Tjalf Sparnaay