Hoe vrij is een kunstenaar?

Mij leek dat altijd een simpele vraag met een simpel antwoord: een kunstenaar is vrij om te creëren wat hem of haar goed dunkt. Maar dat blijkt niet overal en altijd gewaardeerd te worden. Meestal zijn het machthebbers die problemen hebben met de wijze waarop kunstenaars zaken aan de orde stellen. Maar in de Verenigde Staten is een merkwaardig en zelfs wrang dispuut ontstaan over de vraag of een blanke kunstenares het recht zou hebben in een raciale kwestie het gezichtspunt van een niet-blank slachtoffer te kiezen.

Dana Schutz schilderde op Open Castket het misvormde hoofd van Emmett Till die in 1955 op 14-jarige leeftijd op gruwelijke wijze werd vermoord door twee blanken mannen omdat hij een vrouwelijke blanke winkelbediende seksueel onheus zou hebben bejegend. Veel later gaf deze blanke vrouw toe dat haar beschuldiging grotendeels vals was. Het Whitney-museum heeft dit schilderij van Dana Schutz geëxposeerd. Zeer tot ongenoegen van zwarte groeperingen en kunstenaars, die onder meer opriepen het schilderij te verwijderen en te vernietigen.

Waarom? Omdat zij het onaanvaardbaar vinden dat "een wit iemand zwart lijden exploiteert voor de winst en de lol". Ja, ik bedenk dit ook niet, zo lees ik het in de krant! Wat mij betreft zijn deze lieden de weg kwijt. Nee, een blanke kan nooit invoelen wat het is om een zwarte te zijn maar waarom zou de afbeelding van een zwarte mens taboe zijn voor een niet-zwarte kunstenaar? Ik begrijp het echt niet.

Dana Schutz verklaarde dat het schilderij niet te koop is en nooit te koop was of zal zijn. Deze hele kwestie doet mij denken aan een rabbi die van leedroof sprak toen voorgesteld werd op 4 mei jaarlijks ook andere slachtoffers van de Holocaust te herdenken dan enkel de joden. Ik heb het gevoel dat dat begrip 'leedroof'' centraal staat in deze discussie.

Maar als ik de redenatie van de tegenstanders van dit schilderij doortrek dan zou ik van huichelarij beschuldigd kunnen worden als ik geschokt raak door racisme, waar ook ter wereld. De kunstenares had maar het perspectief van de daders moeten kiezen, zeggen de tegenstanders. Maar volgens mij gaat alleen de kunstenaar zelf over zijn of haar onderwerp- of themakeuze. Haar tegenstanders beschuldigen haar van inappropriate appropriation, ongepaste toeëigening. Zeer merkwaardig en triest tegelijkertijd!