Basisinkomen revisited

Een bezoeker van dit blog maakte mij opmerkzaam op enkele kanttekeningen bij het basisinkomen in het blad Driegonaal, waarin redacteur John Hogervorst kanttekeningen en bedenkingen plaatst bij dit interessante concept. Ik zou daarbij het volgende willen opmerken.

Het uitgangspunt voor Thomas Paine was dat alle bewoners van de aarde recht hebben op de opbrengsten van die aarde. In principe immers, hebben alle bewoners recht op het verwerven van  al hetgeen nodig is voor levensonderhoud. De geschiedenis van Magna Carta, de Forest Act en de Enclosure Movements heeft laten zien hoe het land werd toegeëigend door de adel. Mijns inziens wijst Paine er terecht op dat dat strijdig is met ieder rechtsbeginsel. Door de toe-eigening van grond en de daarin aanwezige bodemschatten heeft een zeer klein deel van de bevolking rijkdom en welvaart weten te verkrijgen terwijl de rest van de bevolking zich tevreden moet stellen met het voortdurend onder druk staande loon voor arbeid. Wanneer vervolgens die arbeid ook nog eens onder druk komt te staan door lage-lonen-landen, automatisering en robotisering, wordt onmiddellijk duidelijk hoe onrechtvaardig deze gang van zaken is.

In Driegonaal wordt nu gesteld dat herverdeling van beschikbare waarde pas mogelijk is nadat is vastgesteld hoe de arbeid om die waarde te genereren kan worden herverdeeld. Mijns inziens is dat een heilloze weg. Laten we eerst even terug keren naar de exponentieel toenemende ongelijkheid wereldwijd en ik volsta hier met de simpele verwijzing naar twee auteurs.

In de eerste plaats Piketty die redelijk onweerlegbaar heeft aangetoond hoezeer inkomen uit vermogen leidt tot een sterk stijgende rijkdom waar inkomen uit arbeid de mensen in het meest gunstige geval in staat stelt een acceptabel leven zonder uit de bocht vliegende schulden te leiden. Voor het overgrote deel van de wereldbevolking is inkomen uit arbeid identiek aan een leven in armoe.

In de tweede plaats wil ik hier Peter Westbroek aanhalen, de geoloog die het schitterende boek De Ontdekking van de Aarde schreef  en ik volsta hier met een iets langer citaat: “Kunnen we nu de steen des aanstoots aanwijzen waardoor het symbiotische wereldbeeld in flagrante tegenspraak komt met de machtsstructuur van de huidige maatschappij? Op zich kan men de schokkende ontmaskering door de Earth System Science van ons ego als een onmisbare, maar misleidende hersenschim nog afdoen als een drogreden door de intellectuele elite. Maar de implicaties zijn minder onschuldig. Zodra datzelfde misleidende ego een deel van het systeemaarde afzondert om het te onderwerpen aan de eigen exclusieve willekeur, ontstaat er een conflict met het symbiotische wereldbeeld. Ik trek daaruit de konklusie dat het symbiotische wereldbeeld onverenigbaar is met de kern van de huidige sociale orde, doordat het alle eigendom, privé of publiek, ontmaskert als plundering van de aarde”.

Met name de vaststelling van Westbroek dat eigendom gelijk staat aan plundering van de aarde vind ik een belangwekkend inzicht. En wanneer we dat inzicht over willen nemen, dan is de stap naar een eerlijke verdeling van (de opbrengsten van) alle bronnen en hulpbronnen een tamelijk logische stap geworden.

Hogervorst schrijft in zijn commentaar dat een basisinkomen voor hen die het niet nodig hebben onzin is en dat wie sociaal wil zijn zich moet richten op het realiseren van een springplank voor de ander, de minder vermogende. Maar daarmee verplaatst hij het idee van een basisinkomen direct naar de sfeer van filantropie en liefdadigheid. Thomas Paine betoogde nu juist dat het basisinkomen geen gunst maar een universeel recht behoort te zijn. Het is ook zaak vooral vast te houden aan dat universele recht omdat daarmee de rechtvaardiging van het concept haar eigen logica genereert.

Hogervorst schrijft dat we niet kunnen verdelen wat nog niet gemaakt is maar daarvan is in het geheel geen sprake. Eén procent van de wereldbevolking bezit het overgrote merendeel van alle rijkdom hier op aarde en verwerft daarmee ook steeds meer politieke macht. De rest van de bevolking, negenennegentig procent, moet het doen met de schamele resten van die rijkdom. Die rijkdom is er al, is dus al gemaakt en er is niets onredelijks aan het herverdelen van die onvoorstelbare rijkdom. Daarmee is ook voldoende aangetoond dat de financiering van het basisinkomen geen enkel probleem hoeft te zijn. Daar zou ik dan wel bij op willen merken dat een basisinkomen bij voorkeur wereldwijd zou moeten worden ingevoerd en dat als de financiering via het instrument belasting kan worden gerealiseerd, er dan ook geen enkele ratio meer is voor belastingparadijzen of belastingontwijking.

Het kan en het zou moeten. Maar het vereist wel de wil en het inzicht dat bezit tot chaos en plundering leidt. En het inzicht dat absurde rijkdom onrechtvaardig en immoreel is en bovendien de status quo in stand houdt. De belangentegenstellingen en het bestaande machtsevenwicht binnen de menselijke samenleving maken het basisinkomen vooralsnog schier onmogelijk. Maar dat zegt niets over de morele juistheid en wenselijkheid van het concept.