In de NRC van 5 september maakt de decaan van d faculteit geesteswetenschappen van de UVA, Frank van Vree, zich zorgen over het vermogen van de moderne mens nog iets te begrijpen van onze culturele erfenis. De kern van zijn betoog is dat het gebrek aan eigen religieuze ervaring het begrip van die culturele erfenis bemoeilijkt.
Daar heeft hij ongetwijfeld gelijk in waar het de religieuze kunst betreft maar de vraag is waarom dat een betreurenswaardige ontwikkeling zou zijn. Kennelijk constateert van Vree een toenemende secularisering. Persoonlijk zou ik dat toejuichen maar ik ben daar nog niet zo van overtuigd. Veel belangrijker lijkt mij de vraag of een toenemende ontkerkelijking, nogmaals: als daarvan al sprake zou zijn, tot verminderde interesse in Bach en Rembrandt zou leiden.
Wie, al dan niet voorzien van een eigen religieuze ervaring naar Bach luistert of een schilderij van Rembrandt bekijkt, komt in de ogen van van Vree niet verder dan een esthetische gewaarwording zonder tot de kern van het kunstwerk door te dringen. Maar zelfs wanneer je wel een eigen religieuze ervaring hebt - en ik, katholiek geboren, opgevoed en opgeleid, kan daarvan meepraten - is het nog niet zo eenvoudig zonder aanvullende studie door te dringen tot de kern van bijvoorbeeld de Mattheuspassion.
Naarmate de tijd voortschrijdt, zal ons perspectief zich wijzigen. Als die voortschrijdende tijd gepaard gaat aan een toenemende secularisatie, zal het inderdaad steeds lastiger worden snel door te dringen tot religieuze kunstuitingen. Van Vree betreurt dat maar hij maakt niet duidelijk waarom.
Is het erg wanneer de belangstelling voor Rembrandt ooit zal tanen? Wanneer in het Rijksmuseum andere, meer recente kunstuitingen een centrale plaats gaan innemen? Ik zou niet weten waarom. Van Vree zegt dat dit fenomeen een teken van ontworteling is. Ik bestrijd dat. Er zijn politici die tamboereren op ons joods-christelijke gedachtegoed maar dat is alleen maar een truc om hun xenofobie te verbergen. De doorsnee burger annex kiezer heeft nauwelijks enig benul van dat gedachtegoed en zal ook zelden aangetroffen worden in onze cultuurtempels.
Maar zolang de mens over verbeeldingskracht beschikt en zolang de mens zijn natuurlijke nieuwsgierigheid weet te behouden, zullen wij Bach en Rembrandt niet zo gauw verliezen. Misschien dat de typisch religieuze aspecten van hun werk ons bij eerste waarneming ontgaan, maar zodra je je ergens in verdiept, is die oorspronkelijke betekenis relatief eenvoudig te achterhalen.
Als ontkerkelijking en secularisatie een feit zouden zijn, ontbreekt ons per definitie ook de ratio van een eigen religieuze ervaring. Daar is niets tegen te doen en jammer voor hen die dat betreuren. Ik vermoed toch dat Van Vree zijn eigen persoonlijke religieuze ervaring op zijn studenten zou willen overdragen. Maar dat is een ijdele gedachte.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten