Al jarenlang had ik me voorgenomen die ene film van Tarkovski (1932-1986) eens te gaan zien: Stalker. En nu stond die film, opgenomen tijdens een van de Zomergastenavonden uit 2021, al maandenlang in de wachtrij op mijn TV. Nu was het dan zover, eindelijk kwam het ervan, ik begon aan de zit van bijna drie uur. De film is al gemaakt in 1979 maar daar is voor een gewone filmliefhebber niets van te merken. De film oogt alsof hij vorig jaar gemaakt had kunnen zijn. Een wonder eigenlijk dat de Russische autoriteiten deze film toestonden. Overigens werd de eerste versie van deze film in een door de overheid gedreven laboratorium zodanig beschadigd dat de cineast de opnames moest overdoen.
Men noemt deze Stalker een sciencefiction film maar mij is niet helemaal duidelijk waarom. In de gewone wereld, waar we beginnen en eindigen, zien we een bijna apocalyptisch bestaan. Alles is donker, zwartgeblakerd, vermolmd, modderig, half vergaan of verwoest, de paar mensen die we te zien krijgen verkeren in een beklagenswaardige staat, ze maken een angstige en moedeloze indruk. We zien patrouillerende schietgrage politieagenten, bewegingsvrijheid lijken de bewoners niet te hebben, laat staan andere vrijheden. Zo leven mensen in een dictatuur, in hun totalitaire (Russische) staat.
Daarbuiten is een Zone, waar niemand toegang toe heeft. Maar Stalker weet er de weg en gidst geregeld nieuwsgierige bezoekers naar dit magische oord. Ook hier valt geen vreugde te beleven, overal in de velden staan overwoekerde kapotgeschoten tanks en ander militair materieel, een gebouw verkeert in staat van verval. Maar in dit gebouw bevindt zich een kamer en wie de weg daarnaartoe weet te vinden kan in die kamer een wens doen die vervuld zal worden. Stalker brengt er een schrijver en een professor natuurkunde naar toe in een beklemmende tocht maar eenmaal aangekomen bij de bewuste kamer zien de beide Zone-toeristen ervan af die kamer daadwerkelijk te betreden, ze durven niet meer of hebben andere redenen om terug te komen op hun voornemen.
Het lijkt een raadselachtige film maar ik vermoed dat de cineast het prima vindt als iedere kijker er zijn eigen interpretatie aan geeft. Voor mij laat hij zien dat het idee van een communistische heilstaat een fata morgana is, in de rode dictatuur bestaat geen verlossing en is het individu volstrekt kansloos, of het systeem nu geleid wordt door een figuur als Stalin of door een anonieme groep bureaucraten dat geregeld op het balkon van het Kremlin verschijnt en de principes van de totalitaire staat bewaakt. Hoe het ook zij, het is eigenlijk een wonder dat deze film niet rechtstreeks verboden werd.
De naam Stalker lijkt niet ergens naar te verwijzen, daar heb ik althans geen aanwijzingen voor gezien. De gids is een angstig mens en het lijkt vreemd dat juist hij het lef heeft om gegadigden illegaal de Zone in te loodsen. Mysterieus is ook de hond die opeens ten tonele verschijnt maar waar de drie mannen totaal geen aandacht voor hebben. Ik vind het een fascinerende film waar je naar móet kijken, hoe weinig hoopvol die ook stemt, hoe huiveringwekkend de samenleving die Tarkovski ons laat zien ook is. U kunt de film hieronder integraal bekijken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten