Hoe ouder, hoe schaamtelozer

Dat is geen uitspraak die zomaar op iedereen van toepassing is. Maar als we het over Berlusconi hebben, is deze stelling nog netjes geformuleerd. Deze populist zonder scrupules heeft zijn vijf ministers uit het kabinet van Letta teruggeroepen. Hij gokt er namelijk op dat zijn partij gemakkelijk winst gaat behalen bij nieuwe verkiezingen.
Je vraagt je af hoe dom die Italianen zijn. Hoe kan een man die zich zo openlijk zo schandalig bedient van machtswellust en nu al een decennium lang wetgeving naar zijn hand zet om uit die van justitie te kunnen blijven, eindeloos herkozen blijven worden? Wat een tragedie voor Italië dat de Italianen kennelijk mateloos gefascineerd raken en blijven door deze aartsbedrieger en schertsfiguur.
Enkele van de teruggeroepen ministers morren nu openlijk over deze streek van Berlusconi. Dat is maar goed ook. En later deze week houdt Letta een vertrouwensvotum. Riskant, maar feitelijk het enige wat hij kan doen. Als dat vertrouwensvotum verkeerd uitpakt voor het zittende kabinet, zal - lijkt mij - Napolitano nieuwe verkiezingen niet meer tegen kunnen houden.
Maar voor het zo ver is, beslist een Senaatscommissie of Berlusconi lid van de Senaat mag blijven, nu hij formeel veroordeeld is voor een van zijn talloze wandaden. Dat wordt dus een spannende week.

Foto: Reuters

Creepy uncle Sam

Op 17 oktober moet het schuldenplafond van de Amerikaanse overheid worden verhoogd; zo niet dan gaan de overheidsdiensten uit de lucht en worden ambtenaren niet meer betaald. De Republikeinen zien hun kans schoon en hebben kenbaar gemaakt dat er op 17 oktober alleen iets kan worden bereikt als Obamacare wordt geschrapt. Van de 316 miljoen Amerikanen zijn 48 miljoen van hen onverzekerd. Na de invoering van Obamacare is dat niet langer mogelijk: het zorgstelsel van Obamacare voorziet in een verplichte verzekering.

In Texas weigert gouverneur Rick Perry zelfs overheidssteun  voor het zorgstelsel voor een bedrag van ongeveer 100 miljard in de komende 10 jaar omdat invoering van de nieuwe wet ook betekent dat de staat Texas zelf 7% van de kosten dient op te hoesten. 14 Andere republikeinse staten doen precies hetzelfde.

Er was natuurlijk niets aan de hand als alle Amerikanen hetzelfde riante inkomen zouden genieten maar de werkelijkheid is toch echt een andere. U weet het, in mijn ogen zijn die Amerikanen, om meerdere redenen, hartstikke gek. Maar het is wel opvallend dat het verzet in de westerse kapitalistische samenleving tegen een federale overheid hand over hand toe lijkt te nemen.

Het is de moderne assertieve burger die niets met een centrale overheid te maken wenst te hebben. Maar die stijfkoppige houding gaat toch overal gepaard aan een naar binnen gekeerde blik, vreemdelingenangst, protectionisme en - in Amerika - particulier wapenbezit. Hoe een samenleving zichzelf ook wil inrichten en besturen, het is toch geen overdreven verlangen om die inrichting tenminste te baseren op het solidariteitsbeginsel. Daar blijft natuurlijk niets van over. "Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikke", scandeerden wij vroeger al. Je staat erbij, je kijkt ernaar en je begrijpt niets van zulke onvoorstelbare kortzichtigheid. Het plaatje hierboven laat nog maar eens zien hoe ver die idioten gaan in hun afkeer van Ovbamacare.

Beschouwing over beschouwingen

Werkelijk alles wordt gehyped. Dat is onder meer een gevolg van Twitter. De hele wereld poogt aan de hele wereld iets mee te delen in 120 tekens. Hoezo subtiliteit en nuance? Iedere boodschap wordt teruggebracht tot een soundbite of quote. Laten we zeggen de DWDD-ziekte.

Zo blijven alle media maar roepen dat het kabinet op zoek is naar meerderheden. Maar dit kabinet heeft die meerderheid in het belangrijkste gremium dat wij kennen: het parlement. Nu worden we collectief gegijzeld door de Eerste Kamer en dat is een directe bedreiging van onze democratie. De meerderheid van nu wordt gedwarsboomd door de meerderheid van eergisteren. Beroerder kun je het niet treffen. Het beste argument om de Eerste Kamer af te schaffen of tenminste de verkiezingen van de Provinciale Staten op dezelfde dag als de Tweede Kamer-verkiezingen te houden.

De Algemene Beschouwingen zijn dit keer interessanter dan ooit tevoren, het gaat nu echt ergens om. Alle misantropen die zich zo nodig af moeten zetten tegen alles wat politiek heet en vertegenwoordigt, zouden eens beter om zich heen moeten kijken. Wij moeten ons gelukkig prijzen dat we politici hebben met verantwoordelijkheidsbesef. Want je kunt vinden wat je wil van deze coalitie maar men laat zich bepaald niet leiden door onzalige gedachten aan kiezersgunst.

En de oppositie kan grote woorden gebruiken om de kabinetsplannen te veroordelen maar geen enkel kabinet kan het zich permitteren te doen alsof er gen sprake is van een crisis; alsof er geen snel groeiende staatsschuld is; alsof we niet steeds krommer gaan lopen door de rentelast; alsof we ons kunnen onttrekken aan een begrotingstekort dat we zo ferm aan andere lidstaten oplegden.

Daarmee vallen CU en PVV al meteen af als serieuze gesprekspartners voor een alternatieve invulling van de kabinetsplannen. Buma komt met alternatieven die geen stuiver opleveren en verzet zich tegen nivellering waardoor de grootste lasten gewoon bij de laagste inkomens terecht komen. Waar is de solidariteit van het CDA gebleven? En D'66 eist dat het Sociaal Akkoord wordt open gebroken terwijl die rust aan het werkgevers- en werknemersfront nu juist zo belangrijk is. Zelfs de werkgevers wijzen deze eis af. In principe heeft Pechtold gelijk, maar het is tactisch niet sterk om dat akkoord nu op te blazen.

In mijn ogen hield Samsom een uitstekend betoog en is er weinig tegen in te brengen. Het belangrijkste verwijt dat ik het kabinet wil maken is dat men nog steeds niet echt werk maakt van een serieuze hervorming van de banksector. Naar het schijnt heeft 80% van de Nederlandse bevolking geen waardering meer voor het zittende kabinet. Ik hoor daar dus nadrukkelijk niet bij en bedenk dat ik noch VVD, noch PvdA heb gestemd. Ik geloof eenvoudigweg niet dat enig ander kabinet tot wezenlijk betere en verstandiger voorstellen kan komen.

Tot slot nog een enkel woord over de voorzitter van de Tweede Kamer. Wat zit die daar te doen? Ze maakt er een probleem van wanneer een minister alleen met diens achternaam wordt aangeduid maar grijpt niet in wanneer de grofgebekte onbeschoftheid weer eens ronkend uit de bocht vliegt. Ik schaam mij voor zulke parlementariërs. En je moet er niet aan denken wanneer de volksgunst zulke lieden in het politieke zadel, het pluche op helpt.

Radikaal rechts en Europa

Er tekent zich een steeds inniger alliantie af tussen Europese radikaal rechtse partijen. Het is een logische ontwikkeling waarbij steevast dezelfde drie pijlers in het oog vallen: de nationale soevereiniteit, de angst voor vreemdelingen en de afkeer van een verenigd Europa.

We zien hoe Wilders de tijd neemt om Europa te bereizen en kongsi's smeedt met het Vlaams Belang in België, het Front National in Frankrijk en de FPOe in Oostenrijk. Met het Vlaams Belang deelt Wilders de afkeer van de islam, ofschoon hij daarin verder gaat dan wie ook in Europa. Le Pen in Frankrijk spreekt niet meer over de islam; daar heeft men de Laicité die koste wat het kost beschermd moet worden. Sterker dan wie ook verzet het FN zich vooral tegen de Euro en de Europese eenwording. De FPOe in Oostenrijk heeft nog steeds duidelijk nationaalsocialistische trekjes en streken en is onverhuld antisemitisch.

Des te merkwaardiger is deze samenwerking tussen Wilders van de PVV en Strache van de FPOe. Was het niet Bosman die zijn uiterste best doet de PvdA en de SP af te schilderen als (nationaal)socialistische partijen? En is het niet Wilders die zich keer op keer een groot vriend van Israël betuigt? Toch noemde Wilders deze Heinz-Christian Strache een "erg indrukwekkende man". Je ziet maar weer: principes zijn er om verloochend te worden. Terecht stelt Hans Knoop in de NRC: "Kennelijk zit zijn haat tegen de EU en moslims dieper dan zijn verbondenheid met het joodse volk".

Matthijs Rooduijn noemt in de NRC van afgelopen weekeinde de steeds nauwere samenwerking op radikaal-rechts vanuit democratisch oogpunt een goede zaak. "Er zijn immers veel kiezers die zich kunnen vinden in de standpunten van deze partijen en die kiezers verdienen het om gerepresenteerd te worden door een goed functionerend samenwerkingsverband in het Europese Parlement". Dat lijkt mij toch een merkwaardig standpunt voor een politicoloog.Waarom in vredesnaam, zouden we de ontwikkeling moeten toejuichen waarbij populistische en radikaal-rechtse groeperingen hun machtshonger proberen te stillen door te tamboereren op vooroordelen en vreemdelingenhaat? Waarom in vredesnaam, moeten we blij zijn wanneer dit soort sentimenten zich versterkt door nauwere samenwerking met allerlei andere meer of minder schimmige partijen in Europa? Sinds wanneer is de democratie gediend met de onderbuik? Nog even en de Gouden Dageraad uit Griekenland sluit zich aan bij deze Europese alliantie op uiterst rechts. Met de democratie zal het dan gauw gedaan zijn.

Genderselectie en abortus

In Engeland is abortus toegestaan wanneer de aanstaande moeder teleurgesteld is over het geslacht van de foetus. De argumentatie is dat de aanstaande moeder mentaal kan lijden onder een niet gewenst geslacht. De abortuswet is Engeland staat abortus toe wanneer twee artsen verklaren dat een aanstaande moeder (mentaal) zal lijden aan het uitdragen en ter wereld brengen van de foetus.
Ann Furedi, hoofd van de belangrijkste abortuslobbygroep in het Verenigd Koninkrijk, stelt genderselectie op een lijn met een zwangerschap als gevolg van een verkrachting. Ook daarvan maakt de Britse abortuswet geen specifieke melding.
En, aldus Furedi, daarmee is abortus op basis van genderselectie even legaal als abortus na een verkrachting, mits de vrouw zich op het standpunt plaatst dat zij mentaal zal lijden onder een ander dan het door haar gewenste geslacht.

Ik ben een groot voorstander van vrouwenrechten en ondersteun het uitgangspunt dat een beslissing over abortus uiteindelijk aan de aanstaande moeder is. Maar deze interpretatie van de wet gaat mij te ver. Misschien ligt het aan mijn gebrekkig inlevingsvermogen maar ik kan mij geen situatie voorstellen waarin een moeder zou lijden onder het geslacht van haar kind. Ja, in sommige culturen worden jongetjes wel en meisjes niet geapprecieerd.
Deze ruime interpretatie van de reikwijdte van de abortuswetgeving betekent een diepe kniebuiging maken voor archaïsche patriarchale culturen waarin de vrouw sowieso geen rechten heeft en waar alle misstanden plaatsvinden onder het motto inch'allah.

Ik weiger te geloven dat een aanstaande moeder kan lijden onder het geslacht van de foetus die zij draagt. Eerder lijkt zij mij te lijden onder de tucht van haar echtgenoot en cultuur waar mannelijk nageslacht de voorkeur heeft boven meisjes. Het toestaan van abortus in zulke gevallen betekent het inzetten van een zeer zwaar middel om tegemoet te komen aan de wereldvreemde en perverse opvattingen van mannen die maar niet willen inzien dat de wereld er anno 2013 anders uitziet dan ten tijde van de prehistorie.
Natuurlijk mag de vrouw hiervan niet het eerste slachtoffer worden en op grond van die afweging begrijp ik het standpunt van Furedi.

Ik durf te wedden dat genderselectie vooral ten koste van meisjes gaat. Wie na drie dochters eindelijk wel eens een zoontje wil baren (of andersom), zal moeten accepteren dat de kans op zo'n geslacht statistisch kan worden ingeschat maar dat afdwingen (vooralsnog) niet mogelijk is. Een moeder die lijdt omdat zij een vierde dochter niet aankan maar geen problemen ondervindt van een zoon als vierde kind? Tja, alles is mogelijk maar daar heb ik wel erg veel moeite mee.

Bron: de Volkskrant 18 september 2013

Een typisch geval van Ik: Jos van Rey

Je kan ervan vinden wat je wil maar mensen als Jos van Rey geven wel kleur aan grijze dagen in de herfst. Hij vindt het een schandaal dat zijn partij hem veroordeelt vóór hij door een rechter schuldig is bevonden en nog schandaliger dat hij daardoor niet in staat wordt gesteld gebruik te maken van een grondrecht: het volk te vertegenwoordigen.

Nu is het inderdaad zorgelijk dat het Openbaar Ministerie zo veel tijd nodig heeft om een rechtszaak tegen van Rey voor te bereiden. We gaan hier niet speculeren maar opvallend is het wel. Maar - en dat is de essentie - het is een goed gebruik dat bestuurders in de publieke sector even pas op de plaats maken wanneer hun integriteit in het geding is. En van Rey wordt verdacht van corruptie en daarmee staat zijn integriteit ter discussie. Zo eenvoudig ligt het.

Los daarvan is de vraag gerechtvaardigd of het wenselijk is dat een individu zoveel posities bezet als Jos van Rey gewoon was te doen. En achter de schermen nog steeds doet natuurlijk. Wanneer je zoveel macht verwerft en zoveel connecties en relaties hebt dat je in elk dossier wel een rol vervult terwijl er tal van mensen zijn die belang hebben bij jouw rol, positie en macht, dan ontstaat er per definitie een hybride situatie. Het zal nog niet meevallen voor het OM om aan te tonen dat van Rey daadwerkelijk veroordeeld kan worden voor corruptie. Ik vrees dat het eindigt in een onbevredigend slotakkoord. Het slechts denkbare scenario is seponering en het minst wenselijke scenario is vrijspraak wegens gebrek aan bewijs.
Van Rey zal beide uitkomsten uitleggen als eerherstel en ongetwijfeld schadevergoeding wegens reputatieschade eisen. En onderwijl rustig verder gaan met zijn imperium van invloedrijke functies en posities.

Het blijft een schimmig verhaal. Eerdere uitgebreide artikelen in Volkskrant en NRC hebben wel duidelijk gemaakt hoe groot en fijnmazig het netwerk van van Rey is maar hebben niet onomstotelijk aangetoond dat hij zich schuldig maakt(e) aan machtsmisbruik of corruptie. Het is vooral veel schijn tegen. En da's niet genoeg.

Ik of Wij

In een interessant artikel in de Volkskrant van afgelopen weekend staat evolutionair psycholoog Mark van Vugt stil bij de vraag of de wereld beter wordt van het marktmechanisme en het eigenbelang nastrevende individu. Hij beschrijft hoe uit tal van psychologische experimenten en onderzoeken is gebleken dat rechtvaardigheid en eerlijk delen belangrijke motieven voor menselijk gedrag zijn dan financieel eigenbelang. Dat eigenbelang neemt pas de overhand als sociale structuren verdwijnen.

Ook trekt van Vugt de konklusie dat macht het inlevingsvermogen in de ander reduceert. Vanuit dit soort invalshoeken kijkt hij naar de huidige economischer crisis en komt tot de slotsom dat deze vooral een gevolg is van overheidsbeleid waarin de menselijke sociale instincten stelselmatig werden ondermijnd. Concurrentie tussen groepen ging verloren ten gunste van concurrentie tussen individuen: het eigenbelang kreeg de overhand.

Heel expliciet treden deze ontwikkelingen en processen aan de oppervlakte in het personeelsbeleid van bijvoorbeeld de grote financiële instellingen, waar 'snakes in suits' werden gerekruteerd om de organisatie concurrerender te maken. En het is niets voor niets dat dit type werknemer vooral gelokt moest worden met bonussen, waardoor risicozoekend gedrag werd gestimuleerd en niet zelden uitmondde in doldriest handelen dat zich op en vaak ook over de rand van fatsoenlijk gedrag voltrok. Zo ging ENRON bijvoorbeeld ten onder aan list, bedrog, hebzucht en fraude. Dit fenomeen kon overal in de kapitalistische wereld waargenomen worden, nog steeds trouwens en ook in ons land.

Van Vugt bepleit een herwaardering van de mens als primair een sociaal en moreel dier dat het beste gedijt in egalitaire sociale structuren, waarin dominantie, narcisme en hebzucht kunnen worden geneutraliseerd. Inkomensongelijkheid, stelt van Vugt, vergroot machtsverschillen en vermindert solidariteit en inlevingsvermogen.

Van Vugt wijst er mijn inziens terecht op dat de markt primair het resultaat is van een strijd tussen groepen. Die groepen zullen overleven die zich het beste hebben georganiseerd, waarin de individuen het beste met elkaar samenwerken, waar succesvolle leiders de voorwaarden scheppen waaronder die samenwerking gestalte krijgt. De zogeheten groepsselectie. Vanaf het ontstaan van homo sapiens, heeft deze soort vooral in groepsverband geleefd (slechts 1% van al die tijd woont de mens in steden en dorpen)  in sociale verbanden waar de beste overlevingsstrategie was om met elkaar samen te werken en schaarse middelen te verdelen. Hebzucht en eigenbelang vormden een direct gevaar voor de overlevingskansen van de groep.

In deze kolommen leg ik vaak de nadruk op het aspect van de moraal. Maar de eerlijkheid gebiedt te erkennen dat het nauwelijks zin heeft een moreel appel te doen aan het eigenbelang nastrevende individu. Dat appel komt niet aan. Ook naming and shaming sorteert natuurlijk geen enkel effect. Voor je't weet word je ervan beschuldigd een fatsoensrakker te zijn. Anderzijds is natuurlijk de vraag welke bijdrage de evolutionaire psychologie aan het economisch denken kan leveren.

De economie is namelijk de markt, het kapitalisme heeft een monstrum gebaard dat op vrijwel autonome en onbeheersbare, oncontroleerbare wijze mechanismen inwerking doet treden waar beleidsmakers en politici geen grip meer op kunnen krijgen. Het zijn - zoveel is duidelijk - vooral mechanismen die gebaseerd zijn op het principe van de hebzucht en het eigenbelang. En van Vugt mag dan beweren dat de mens primair geneigd is tot samenwerken en delen, er lopen toch nog heel veel individuen rond die daar totaal geen last van hebben. En die het op grond van hun persoonlijke excellentie ook heel logisch vinden dat ze extra beloond worden, onder het motto: eerlijk zullen we alles delen, ik een beetje meer dan jij.

Politiek en integriteit

Al sinds mensenheugenis zoeken mensen die positie op die hen het beste in staat stelt hun persoonlijke ambities te bevredigen. Het is een logisch mechanisme, waar op zich niets op tegen is en dat buitendien onuitroeibaar is. Het wordt wat ingewikkeld als politieke functies een vehikel voor persoonlijk gewin dreigen te worden. Een politicus, zeker in onze vertegenwoordigende democratie, wordt namelijk verondersteld te handelen namens een achterban, zijn electoraat. Daar komt bij dat de politiek een zeer grote rol speelt in de ontwikkeling van de publieke moraal.

Integriteit zegt iets over de mate waarin een individu bereid is het belang van anderen op te offeren aan het eigenbelang. Hoe dichter je bij de macht zit, hoe ernstiger de integriteitsovertreding. En dus behoren politici en bestuurderen die zich schuldig maken aan zondes tegen de integriteit extra zwaar bestraft te worden. Ze hebben hun positie weliswaar zelf nagestreefd maar uiteindelijk slechts verworven door kiezersgunst, met de nadruk op gunst.

We hebben in de recente geschiedenis gezien hoe politieke partijen vreemd volk aan kunnen trekken. Met name bij de LPF nam dat beschamende en gênante proporties aan. Maar ook de PVV heeft in razend korte tijd al een verbazingwekkende reputatie opgebouwd op dit gebied. Met als meest recente dieptepunt het Tweede Kamerlid dat zich bekeerde tot de islam nadat hij geregeld een greep in de partijkas deed, en nu verdacht wordt van fraude en bedrog en wiet- en hennepteelt. Hoe diep wil een mens zinken. Maar dit zijn oprispingen in nieuwe partijen die nog geen organisatie hebben opgebouwd om dit soort wantoestanden te voorkomen. Noch een traditie waarin het begrip integriteit een centrale rol speelde.

Des te verbazingwekkender is de actualiteit binnen de VVD, een eerbiedwaardige liberale partij met een lange traditie. Waar wel een volwassen en ervaren partijorganisatie is opgebouwd. Maar waar men desondanks geconfronteerd wordt met gedragingen van politici die, mits zij wettig bewezen worden, als laakbaar worden beoordeeld, en strijdig met bestaande integriteitsregels. Politici die met hun machtshonger de publieke moraal ernstige schade toebrengen. Niet alle verdenkingen zijn inmiddels wettig bewezen maar alleen al het feit dat tegen zoveel meer of minder bekende VVD-ers rechtszaken lopen wegens integriteitsschendingen is zorgwekkend.

Tegen tenminste zeven VVD-coryfeeën loopt momenteel een gerechtelijk onderzoek, aangevoerd door de grootste cliëntelist van na de oorlog uit Roermond. De partijtop ontkent enig verband tussen de partij en het gedrag van leden. Toch is dat maar de vraag. In een groot artikel in de NRC van afgelopen weekeinde worden vraagtekens geplaatst bij de financiering van de partij, vraagtekens met name bij het ontbreken van enige transparantie.
Politieke partijen moeten van zichzelf en elkaar verlangen dat volstrekt helder is waar hun geldstromen vandaan komen. Juist om te voorkomen dat personen of organisaties politieke invloed willen verwerven in ruil voor Euro's. Daar immers ligt het startpunt van een hellend vlak.
Het is slecht voor de politiek, de democratie en de publieke moraal wanneer zoveel politici tegelijk zich mogen verheugen in negatieve aandacht en publiciteit. Juist in deze tijd van crisis is onkreukbaarheid belangrijker dan ooit.

Syrië revisited

Ik vraag me af of een Russische krant een ingezonden brief van Obama zou publiceren. Heb er zo mijn twijfels bij. Het is altijd lastig wanneer een machthebber over democratie begint omdat juist machtshebbers vaak zoveel last hebben van democratie dat ze er weinig moeite mee hebben om een "work around" te bedenken. Veiligheidsdiensten en manipulatie van de media zijn dan de meest effectieve instrumenten.

Maar puur kijkend naar de inhoud van de brief van Poetin aan het Amerikaanse volk, kun je niet ontkennen dat het een sterk staaltje van publieksbeïnvloeding is. En wat nog vervelender is voor Obama: Poetin heeft gelijk. Niet dat hij 'in the real world' óók gelijk heeft, maar zijn redenatie is coherent, logisch en plausibel. En laten we wel zijn: veel wijst erop dat het scenario dat ook terroristen gifgas hebben gebruikt, wel eens zou kunnen kloppen. En alleen al die meer dan serieuze verdenking maakt militair ingrijpen tegen Assad vrijwel onmogelijk.

Obama noemt de Amerikanen "exceptional" maar ik beschouw dat toch vooral als een belediging aan de rest van de wereldbevolking. Wat maakt die Amerikanen dan zo uitzonderlijk? Behalve dat ze kunnen bogen op economisch succes en vrijwel ongelimiteerde militaire kracht, is er weinig dat ten gunste van de Amerikanen kan worden uitgelegd. Dat zij zichzelf morele autoriteit toedichten komt op mij grotesk en vooral volstrekt misplaatst over. Enige nederigheid is hier toch op zijn plaats. Het is terecht dat Poetin daar op wijst en de Amerikanen - die te pas en te onpas Gods zegen afroepen - voorhoudt dat god alle mensen toch als elkaars gelijken heeft geschapen.

Trouwens, hoe zat dat ook alweer in de oorlog tussen Irak en Iran? Die duurde van 1980 tot 1988 en er werd door Saddam driftig gebruik gemaakt van chemische wapens. En wie steunde toen het Irak van Saddam? Inderdaad, de Amerikanen en de Europeanen. En die chemische wapens waren afkomstig uit Europa. Kortom, we hebben hier van doen met een spontaan geval van geheugenverlies.

Ik moet niets van Poetin hebben, zolang hij homo's vervolgt en burgemeesterskandidaten in smerige campagnes belastert. Poetin is wel de laatste die zich democraat mag noemen. Maar in het geval van Syrië heeft hij gelijk: het is onaanvaardbaar dat een land dat zichzelf als uitzonderlijk en behept met een hogere morele autoriteit bestempelt, militair geweld kan inzetten buiten de internationaal erkende instituties om. Ook het misdadige karakter van Assad is geen rechtvaardiging voor zulk eigengereid optreden.

Obama zou er verstandiger aan doen het gesprek aan te gaan met die partijen die invloed op Assad kunnen uitoefenen. Dat zijn behalve de Russen óók de Iraniërs. Maar daarvoor moet je over je eigen schaduw heen kunnen stappen. Ik vermoed zo dat Obama dat niet aandurft. Dat zouden die uitzonderlijke Amerikanen echt niet begrijpen.

De relatie tussen esthetica en een penis

Een prachtig artikel in de NRC van 7 september komt Richard Prum, hoogleraar ornithologie aan de Yale University uitgebreid aan het woord. Hij betoogt onder meer dat niet alle gedrag en gedragsuitingen functioneel zijn. Onderzoek naar baltsgedrag heeft aangetoond dat er wel degelijk plaats is voor schoonheid in de natuur. Daarbij kan men twisten over de vraag in welke mate het ontstaan van schoonheid een grillig verloop kent.
Tomasso Pizarri van de Oxford University stelt: "Net als adverteerders die klanten proberen te lokken met reclame, kunnen mannetjes vrouwtjes misleiden en manipuleren. De grote vraag is nu hoe we al die kosten en baten kunnen meten, voor vrouwtjes, mannetjes en het nageslacht".
Prum spreekt van  een co-evolutie tussen begeren en het begeerde, een fenomeen dat zich ook elders voordoet, zoals tussen fruiteters en fruit maar ook tussen publiek en kunst. Er is geen kunst zonder cultuur en juist de terugkoppeling naar een publiek is essentieel; kunst ligt niet in het object zelf besloten maar is in hoge mate maar niet uitsluitend subjectief.
Je vraagt je wel af in hoeverre deze redenatie strookt met het gedrag van de prieelvogel. De satijnprieelvogel blijkt zijn prieeltje op te luisteren met alles wat blauw is. Prum lanceert een uiterst intrigerende gedachte: "Keuzevrijheid leidt tot schoonheid. Eén van de redenen dat vogels zulke esthetische dieren zijn, is dat de meeste mannetjes in de loop van de evolutie hun penis verloren hebben. Verkrachting komt daardoor nauwelijks voor in de wereld van vogels. Dit heeft geleid tot de bijna volledige seksuele autonomie van de vrouwtjesvogel".
Ik heb mij nooit afgevraagd in welke mate verkrachting voorkomt in de fauna en of daar sancties op staan. Afin, hoe het ook zij: keuzevrijheid leidt tot schoonheid. Dat is een fraai aforisme.

Een deerniswekkende jammerklacht

Het is mij toch vreemd te moede wanneer een dertigjarige een ongekend cynische jammerklacht houdt en maar blijft herhalen over de staat van onze cultuur en samenleving. Die er zelfs een nieuw woord voor bedenkt dat hij ook nog eens overal ruimhartig uit mag venten. Niet dat ik hem de mond zou willen snoeren, verre van dat maar Thierry Baudet beschouw ik bepaald niet als iemand die serieus na kan denken en met meningen op de proppen komt die enig gewicht in enige schaal zouden kunnen leggen.

Wederom bijna twee pagina's in de NRC van 7 september over de door hem waargenomen oikofobie, de angst voor het eigene van hoogopgeleide Europeanen, met gestudeerde Nederlanders voorop. Behalve Baudet zelf dan, die ook gestudeerd is maar genoeg onderbuik heeft om de vox populi te verwoorden.
Hij begint zijn sneue verhaal met inbrekers, waar hij het over immigranten heeft. Hij steekt Wilders naar de kroon. Dan noemt hij de koningin der Nederlanden een gast om haar vervolgens doelbewust onjuist te citeren. Vervolgens krijgt de moderne architectuur de schuld van alles wat er fout is in ons land. Baudet ziet alleen nog maar lelijke gebouwen opgetrokken worden, "gebouwen zonder gevels en zonder menselijke maat, die het gevoel van vervreemding alleen maar versterken". En in één adem sleurt hij de moderne kunst mee. En natuurlijk moeten ook alle boven-nationale instituties het ontgelden. Niet alleen de EU maar zelfs het Internationaal Strafhof is een satansinstrument dat ons ons thuisgevoel ontneemt.

En hoe heeft dat allemaal kunnen gebeuren? Baudet weet het antwoord: "omdat onze politieke en culturele elites ons een thuisloze wereld hebben opgedrongen. En daar kan maar één verklaring voor zijn: omdat ze een afkeer hebben van het thuis". En hij leunt daarbij graag en gretig op die andere aartsconservatief, Roger Scruton. Moderne kunst, multiculturalisme en het Europese project komen allemaal voort uit deze angst voor het eigene. Pubers keren tenminste nog op het rechte pad terug als ze eenmaal volwassen worden, aldus Baudet. Maar de Europese elite blijft steken in die puberteit.

Ha, opeens zijn we aangeland in 1968. Daar is het definitief mis gegaan. Het is de hippiegeneratie, het zijn de bloemenkinderen, de babyboomers die verantwoordelijk zijn voor de misère van vandaag. En ronkend gaat Baudet verder, luister maar eens: "Kinderen hun thuis ontzeggen is kwaadaardig. Een hele samenleving politiek ontheemden en spiritueel onteigenen is een onvergeeflijke misdaad. De massale immigratie, de supranationale machtsgreep en het modernisme in de kunsten: ze moeten een halt worden toegeroepen. De elites die hun razende rebellie tegen de Oikos op ons bekoelen moeten worden bestreden".

Wilders wordt hier links en rechts ingehaald. En bedenk dat deze Baudet academisch is opgeleid. Het is mij een raadsel hoe zo iemand ooit aan een titel is kunnen geraken. En dat de NRC zoveel plaats vrijmaakt voor dit puberale gedachtegoed, 't is mij een doorn in het oog. Ik heb te doen met Baudet, niveau nul, ondermaats scribent van kwaadaardige stukjes, zoals dit paginagrote uitventen van persoonlijke frustraties, zonder enige adstructie en leunend op zijn voorbeeld en meester Scruton uit the Perfid Albion.

Chapeau Baudet, je slaagt er toch maar mooi in je een fiks podium voor je deerniswekkende jammerklacht te verwerven.

A fine example of hypocrisy

De president van de Verenigde Staten vindt dat Amerika een bijzondere en hogere moraal dient te verdedigen en daarmee is de enige legitimatie gegeven voor een optreden in Syrië buiten de Verenigde Naties om. Dat is glad ijs op een hellend vlak. Ook al kan ik niet ontkennen dat de VN gegijzeld kunnen worden door het handjevol leden met een vetorecht. Het wordt dus tijd dat de VN die status aparte voor dat selecte gezelschap eens overboord gooit. Dan kunnen VN-resoluties met gewogen meerderheden aangenomen worden. Maar zulke wijzigingen van de spelregels kunnen nooit worden doorgevoerd zolang het vetorecht nog bestaat. Kortom: de VN heeft zichzelf gegijzeld.

Maar van de VN terug naar de VS. Waar een president beloofde Guantanamo Bay te sluiten maar het nooit deed. En waar diezelfde president Edward Snowden in het gevang wil zetten omdat hij een boekje open deed over die bijzondere moraal die de Amerikanen zeggen te verdedigen. Ik ben blij, heel erg blij met Snowden omdat we nu weten wat we altijd al vreesden: de Amerikaanse NSA kent geen enkele moraal en heeft nog minder geen respect voor een van de grondrechten van de mens: het recht op privacy.

In de NRC van 6 september lezen we hoe de NSA echt denkt over ons, moderne burgers: "Voor de consument en andere tegenstanders blijft de veiligheid van het systeem in tact". De consument en andere tegenstanders. En deze opmerking plaatst de NSA nadat de organisatie zich een zodanige positie in de ICT wereld heeft verworven dat ze op kunnen leggen dat technical and soft ware engineers van encryptie systemen een achterdeurtje voor de NSA inbouwen. Deze medewerking van de grote softwarebedrijven is natuurlijk misdadig maar ik concentreer me liever op de president van de VS.

Ook Obama, van wie we zoveel verwachtten, ontkomt niet aan die dubbele moraal en dat stemt uitermate droevig. Ja, Assad moet worden gestopt maar dat is toch primair een zaak van de Arabische Liga die de VN naar de kroon steken als het gaat om machteloosheid en verdeeldheid. En inderdaad, Guantanamo Bay moet dicht, eerder vandaag dan morgen. En Snowden moet naar zijn vaderland terug kunnen keren zonder dat bij voorbaat vaststaat dat hij voor het leven achter de tralies verdwijnt.

Een militair ingrijpen in een soevereine staat enkel op basis van een "hogere moraal" zonder ook maar iets van een bewijs te leveren van vermeende misdaden tegen de menselijkheid is onaanvaardbaar, hoe plausibel de veronderstelling dat Assad de grote boosdoener is ook moge zijn.
En zolang het vetorecht overeind blijft, blijft de VN een tandeloze tijger. Hoe vaak niet hebben de VS gebruik gemaakt van hun vetorecht om Israël te vrijwaren voor hen onwelgevallige resoluties? Hebben we hen toen ooit over gijzelen gehoord?

In memoriam Maarten Looij

Ze zijn er nog, verhalenvertellers. Mensen die uit een rijk leven putten en je altijd weer opnieuw verrassen met anekdotes uit een meer of minder veraf gelegen verleden. Mensen die over een aanstekelijk enthousiasme beschikken en hun begeestering op anderen weten over te brengen.

Maarten Looij was zo iemand. Hij was leraar Nederlands, onder meer in Amsterdam en Almelo. En tot in zijn laatste levensjaar kwamen oud-leerlingen spontaan naar hem toe om hem alsnog te bedanken voor zijn geweldige lessen Nederlands. Als humanist en vrijdenker - nog elk jaar hield hij een lezing voor het Humanistisch Verbond en sprak dan rustig anderhalf uur aaneengesloten - had hij weinig op met zaken die de overgave van de gelovige verlangden.

Maarten Looij was een filosoof die zich niet voor de gek wilde laten houden. Daarom was hij zo gecharmeerd van Paul Bauduin die zichzelf en zijn leven en zijn samenleving en zijn tijdperk onder het fileermes legde. De ratio als meest betrouwbare leidsman. Zijn fascinatie voor Bauduin bracht hij als oud-leraar Nederlands zonder enige moeite over op mij. En uit onze samenwerking is een prachtig boek van en over Paul Bauduin verschenen. Een boek dat ik persoonlijk altijd als een hommage aan Maarten Looij beschouwde.

Maarten citeerde Goethe, Heine en vooral Schopenhauer probleemloos uit zijn hoofd. En dan niet een enkele strofe of een halve zin, neen, complete gedichten en van Schopenhauer citeerde hij dikwijls hele alinea's. Zelf schreef hij ook gedichten. Nog in zijn voorlaatste levensjaar verscheen zijn bundel "Er staat wat er staat" bij uitgeverij Xanten. Een heerlijke bundel met centraal daarin enkele ontroerende gedichten over zijn dochter die veel te jong overleed.
Maarten dichtte daarover onder andere: Maar God is een idee, speelde geen rol / en 't noodlot woedt met ongerichte slagen. / Die redeloze blindeman heeft dol / jou in een worggreep van ons weggedragen.

Maarten Looij, grote, innemende en gevoelige man met een subtiel gevoel voor humor en ook de sterkste vorm van humor, de milde zelfspot, was hem niet vreemd. Meer dan 65 jaar getrouwd met zijn Lies, ook al zo'n verhalenvertelster en ook zij met een aanstekelijk gevoel voor humor.
Een klein voorbeeld van typische Maarten Looij-humor uit zijn laatste bundel:

Crematie

Wéér een crematie. 'k Hoorde sprekers aan
en was met andermans verdriet begaan,
maar stiekem blij, omdat ik blijkbaar nog
op 's levens conto een tegoed had staan.

Het spreekt vanzelf, dat ik niet weet hoe groot.
't Blijve geheim, 't is van belang ontbloot,
want wat het saldo ook bedragen mag,
't is vast nog wel toereikend tot mijn dood.

En dan opeens, alsof het uit de lucht kwam vallen, een infectie, een korte periode van verwarring, een hart dat het begeeft. Maarten Looij overleed op 7 september 2013 op 92-jarige leeftijd. Gelukkig bleef hem een naar ziekbed bespaard maar zo'n plotseling vertrek is altijd moeilijk voor hen die achterblijven. Lies, ik hoop nog vaak en veel verhalen van je te horen. En Maarten: je was en blijft een onvergetelijke vriend!

Stabat mater

In de NRC van 5 september maakt de decaan van d faculteit geesteswetenschappen van de UVA, Frank van Vree, zich zorgen over het vermogen van de moderne mens nog iets te begrijpen van onze culturele erfenis. De kern van zijn betoog is dat het gebrek aan eigen religieuze ervaring het begrip van die culturele erfenis bemoeilijkt.

Daar heeft hij ongetwijfeld gelijk in waar het de religieuze kunst betreft maar de vraag is waarom dat een betreurenswaardige ontwikkeling zou zijn. Kennelijk constateert van Vree een toenemende secularisering. Persoonlijk zou ik dat toejuichen maar ik ben daar nog niet zo van overtuigd. Veel belangrijker lijkt mij de vraag of een toenemende ontkerkelijking, nogmaals: als daarvan al sprake zou zijn, tot verminderde interesse in Bach en Rembrandt zou leiden.

Wie, al dan niet voorzien van een eigen religieuze ervaring naar Bach luistert of een schilderij van Rembrandt bekijkt, komt in de ogen van van Vree niet verder dan een esthetische gewaarwording zonder tot de kern van het kunstwerk door te dringen. Maar zelfs wanneer je wel een eigen religieuze ervaring hebt - en ik, katholiek geboren, opgevoed en opgeleid, kan daarvan meepraten - is het nog niet zo eenvoudig zonder aanvullende studie door te dringen tot de kern van bijvoorbeeld de Mattheuspassion.

Naarmate de tijd voortschrijdt, zal ons perspectief zich wijzigen. Als die voortschrijdende tijd gepaard gaat aan een toenemende secularisatie, zal het inderdaad steeds lastiger worden snel door te dringen tot religieuze kunstuitingen. Van Vree betreurt dat maar hij maakt niet duidelijk waarom.
Is het erg wanneer de belangstelling voor Rembrandt ooit zal tanen? Wanneer in het Rijksmuseum andere, meer recente kunstuitingen een centrale plaats gaan innemen? Ik zou niet weten waarom. Van Vree zegt dat dit fenomeen een teken van ontworteling is. Ik bestrijd dat. Er zijn politici die tamboereren op ons joods-christelijke gedachtegoed maar dat is alleen maar een truc om hun xenofobie te verbergen. De doorsnee burger annex kiezer heeft nauwelijks enig benul van dat gedachtegoed en zal ook zelden aangetroffen worden in onze cultuurtempels.

Maar zolang de mens over verbeeldingskracht beschikt en zolang de mens zijn natuurlijke nieuwsgierigheid weet te behouden, zullen wij Bach en Rembrandt niet zo gauw verliezen. Misschien dat de typisch religieuze aspecten van hun werk ons bij eerste waarneming ontgaan, maar zodra je je ergens in verdiept, is die oorspronkelijke betekenis relatief eenvoudig te achterhalen.
Als ontkerkelijking en secularisatie een feit zouden zijn, ontbreekt ons per definitie ook de ratio van een eigen religieuze ervaring. Daar is niets tegen te doen en jammer voor hen die dat betreuren. Ik vermoed toch dat Van Vree zijn eigen persoonlijke religieuze ervaring op zijn studenten zou willen overdragen. Maar dat is een ijdele gedachte.

Zomergasten

Een nationale sport is het bekritiseren van de jaarlijkse VPRO-cyclus Zomergasten op de zondagavonden in juli/augustus. Dit jaar met Wilfried de Jong als interviewer. Gelukkig werd het dit keer niet zo bont gemaakt als destijds door Hanneke Groenteman, die meende haar opvolgers fors de maat te moeten nemen. Dat werd een gênante vertoning.
Ook Wilfried de Jong krijgt er geregeld flink van langs hoewel het zich laat aanzien dat de algemene opinie over zijn optreden als interviewer positief uitvalt. Aan al die meningen voeg ik, o overbodigheid, de mijne nog eens toe aangezien wij dit jaar voor het eerst sinds jaren alle uitzendingen zagen.

De mierenneukerij over het optreden van de Jong is aan mij niet besteed. Hij is een vaardig interviewer die doorvraagt als hij iets niet snapt en wat het allerbelangrijkste is: hij laat zien nieuwsgierig te zijn naar zijn gasten, die hij welwillend tegemoet treedt zonder hen meteen maar een thuiswedstrijd te gunnen.
De minst aantrekkelijke uitzending was die met Nelleke Noordervliet en dat lag niet aan de Jong. Noordervliet bleek verrassend weinig te melden te hebben. Zij bleef wel heel erg aan de oppervlakte en liet zich ook niet uit de tent lokken. Ik had de indruk dat beide spelers elkaar al kenden, goed kenden maar misschien vergis ik mij. Als het klopt, zou zij geen voor de hand liggende gast geweest zijn.

Veel geneuzel over Hans Teeuwen aan wie het vermogen werd toegedicht om het hele programma voorgoed op te blazen. Grotere kul heb ik niet vaak gehoord. Het was wel een mooie uitzending waar de Jong hem wel ontfutselde dat hij zichzelf niet bijster moedig vond en wel degelijk zelfcensuur toepaste. Geen woord daarover in de kritieken. Dat was toch echt de verdienste van de Jong, deze ontboezeming.

Johan Simons bleek een interessante en vooral innemende gast te zijn, een emotionele man die veel zinnigs te berde bracht, onder meer zijn stelling dat kunst wel degelijk, althans in een bepaalde zin, elitair was en als het ware boven de cultuur hing om die cultuur vanuit die overview-positie tegen het licht te houden en te becommentariëren. Pogingen om die "elitaire" kunst naar het brede publiek te brengen, blijken telkens stuk te lopen. Iedere samenleving, aldus Simons, heeft behoefte aan een voorhoede, avant garde, wegbepleiters.

Daan Roosegaarde moest daar niets van hebben maar ik had niet de indruk dat hij Simons had begrepen. Wel een mooie uitzending, deze laatste avond. Ofschoon ook hier weer de kritikasters zich te hoop liepen tegen de interviewer, die door zijn vragen zou hebben aangetoond zijn gast geregeld niet te kunnen volgen. So what? Het is juist zijn verdienste Roosegaarde telkens om nadere concretisering te vragen als hij zich in vaagheden hulde. Dat Roosegaarde daar niet altijd van gediend was zegt mij niets. In zijn betoog was er wel heel vaak iets 'supergaaf' en 'wow'. Wat niet wegneemt overigens dat ik hem zeer interessant vond met prachtige beelden, met name de overwiew over de aarde, waarmee de kijker, als hij zijn ogen tenminste open heeft, zich zou kunnen realiseren hoe betrekkelijk en futiel de positie van de menselijke soort wel niet is.

De uitzending met Wouter Bos vond ik persoonlijk saai en oninteressant, maar altijd nog stukken beter te pruimen dan de avond met Noordervliet. De beste uitzending in deze cyclus was die met Beatrice de Graaf, terreur-deskundige. Een interessante vrouw die veel te melden had en dat in bevlogen taal naar voren bracht. Ook hier weer genoeg uitgedaagd door de interviewer. Natuurlijk stelde die wel eens vragen die ik nooit zo gesteld zou hebben maar wat zou het? Het gaat erom of een gast voldoende uit de verf komt en een blijvende indruk achterlaat.

Kortom, dit was een fraaie cyclus met een uitstekend interviewer die het gevaar zelf te veel op de voorgrond te treden, telkens wist te omzeilen. Wat de kritikasters wel eens vergeten is dat er behalve van de interviewer en de geïnterviewde, ook het nodige van de kijker wordt gevraagd. Ook die moet nieuwsgierig zijn en over een brede belangstelling beschikken. Anders is drie uur te lang en komen dezulken in de verleiding te gaan twitteren over de interviewer. Zij zijn dan allang afgehaakt en kunnen het programma intellectueel niet meer aan. Wat rest is geneuzel.