Geert van Istendael over Europa

De Belgische socioloog en schrijver Geert van Istendael hield eergisteren de 41ste Huizinga-lezing. In een gloedvol betoog schetst hij ons voor dat "de financiële en economische crisis die nu al vier jaar Europa teistert, wordt gebruikt om de grondslagen van de Europese beschaving te vernietigen. De verzorgingsstaat. De democratie".
Dat is een nogal forse stelling en hij geeft tegelijkertijd aan wie de schuldigen zijn. Dat zijn de Europese Commissie, de ECB, de Raad van Ministers, het IMF, in feite iedereen die zich manifesteert als een zendeling die met blinde geloofsijver de destructieve boodschap uitdraagt.
Anders gezegd: ook ik, schrijver dezes, ben medeschuldig. Ik ben immers een warm voorstander van verdere Europese integratie en draag aldus bij aan de ontmanteling van de democratie.

Ik neem van Istendael serieus. Het is een goede zaak dat iemand zich op deze wijze uitlaat over een ambitieus project en zijn mening goed onderbouwt. De kern van zijn betoog is het solidariteitsbeginsel. En het is precies dat beginsel waar ik zo vaak op wijs en zoveel waarde aan hecht. Voor van Istendael zal het een gruwel zijn dat iemand die gelooft in het solidariteitsbeginsel, zo'n pleitbezorger van Europa kan zijn.
En dat is - het moet gezegd - nog niet alles. Want wie voorzag Griekenland van dodgy financiële constructies om er zelf heel veel aan te verdienen? Goldman Sachs. En waar komt de huidige president van de ECB vandaan? Van Goldman Sachs. Reden voor van Istendael om te stellen dat de barbaren niet voor de poorten van Europa staan maar al binnen onze wallen zitten.
En ook de stelling van van Istendael dat speculeren getuigt van een gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef kan ik niet ontkrachten. In die zin noemt hij de financierde markten onethisch en dat is juist geformuleerd. Reden te meer om stevige regulering te bepleiten, zou ik zo zeggen.

Maar de bewering dat Draghi zichzelf tot vijand van de Europese beschaving promoveert door te stellen dat het traditionele sociale contract van het Europese continent verouderd is, in die bewering kan ik mij veel minder vinden. Vooropgesteld zij dat ook ik heel veel waarde hecht aan goede sociale voorzieningen, al was het maar om maatschappelijke onrust te voorkomen. En los daarvan vind ik het zaak van principe, ervoor te zorgen dat wij buiten het arbeidsproces komt te staan, toch een menswaardig leven kan leiden. En kwesties van eigen schuld dikke bult laat ik hier bewust buiten de discussie. Iedereen snapt dat wel.

Maar de inkomenspolitiek is overwegend door nationale parlementen ontwikkeld en natuurlijk kunnen we globalisering niet ontkennen, maar veel werkgelegenheidsontwikelingen voltrekken zich op regionaal en bovenregionaal niveau. Los daarvan is het een misverstand te denken dat globalisering een vrije keuze is. In een wereld waarin zich het moderne kapitalisme manifesteert als de meest levensvatbare ideologie, is globalisering een onvermijdelijk fenomeen. Daarmee is natuurlijk niet gezegd dat globalisering dus per definitie goed is. Maar ze is nu eenmaal een onontkoombaar feit. En we werken er allemaal graag aan mee, denk alleen maar aan de onzalige landbouwsubsidies die het leeuwendeel uitmaken van de Europese subsidies aan de EU-lidstaten.

Ik wil (nog) niet de bewering voor mijn rekening nemen dat de bezuinigingsnoodzaak de bijl aan de wortel van de solidariteitsgedachte is. Ik zie, in ieder geval in ons land, nog geen afbraak van de sociale zekerheid en ik steun van ganser harte nivelleringsoperaties om de sterkste schouders te zwaarste lasten te laten dragen. Ook een speculant als Warren Buffet wil daar een bijdrage aan leveren. En op dezelfde wijze ben ik bereid een hogere pensioenpremie te betalen als ik daarmee bewerkstellig dat mijn kinderen ook een redelijk pensioen kunnen opbouwen.

Van Istendael is mij te somber en ik volg hem niet als hij stelt dat de Europese Unie een bedreiging vormt voor onze Europese beschaving. Maar dat we alert moeten zijn, dat kan niemand ontkennen. Na de diepe ellende van twee wereldoorlogen was Europa toe aan wederopbouw en het vermijden van nieuwe oorlogen. Daar is Europa goed in geslaagd. Maar er is door tal van internationale ontwikkelingen een onbalans ontstaan en die moet hersteld worden. En laten we vooral niet vergeten dat de wereldwijde crisis is veroorzaakt door het internationale bankwezen. Maar dat bankwezen staat model voor de meest menselijke aller eigenschappen: de hebzucht. Mijn stelling is dan ook dat de hebzucht de echte bedreiging vormt voor de Europese beschaving.

Bron: NRC