Hebzucht, de beste firewall tegen moraal

Eindelijk even de tijd genomen om The inside job te zien, een film van Charles Ferguson over de jongste financiële crisis die ontstond in de VS en zich al snel ontwikkelde tot een wereldwijde crisis. Van een film is geen sprake, het betreft hier een zeer uitgebreide en uitstekende documentaire. Op een rustige en voor mijn gevoel evenwichtige wijze wordt de crisis ontrafeld en passeren de subprime mortgages, de derivaten, de COD's en de credit default swaps de revue. De rol van de banken, de verzekeraars en de rating agencies worden ragfijn ontleed.
Een groot aantal betrokkenen weigerde begrijpelijkerwijs medewerking aan deze documentaire te verlenen; een groot aantal was wel bereid interviews af te geven. Maar geen enkele van de direct betrokkenen zal daar met een plezierig gevoel op terugkijken. Op het moment dat de interviewer aan zijn laatste vragen toekwam zat de geïnterviewde zonder het echt in de gaten te hebben al in het nauw. Die laatste vragen werden steevast met gestotter of verontwaardiging beantwoord. Buitengewoon onthullend én schokkend.
Schokkend om te zien hoe de banken deze crisis willens en wetens ontketenden, producten op de markt zetten waarvan men wist dat ze volstrekt ondeugdelijk waren en dat intern via e-mails ook hardop zeiden; hoe de banken er vervolgens in slaagden om hun eigen risico's volledig te verzekeren waardoor de zeepbel in omvang alleen maar toenam, voor de banken was het een loterij zonder nieten. Allen die er bij de banken van profiteerden gaven zich over aan ongebreidelde luxe en welvaart, inclusief drugs en prostituees. De slachtoffers waren behalve de institutionele vooral de kleine beleggers en miljoenen arbeiders over de hele wereld die hun baan kwijtraakten.
Minstens even schokkend was de rol van de rating agencies, die tot enkele dagen voor de val van Lehman Brothers en andere banken en verzekeraars deze instellingen een triple A status bleven toekennen. Logisch, zij deden mee aan dit piramidespel en profiteerden er evenzeer van. En toen zij hiermee werden geconfronteerd, hadden ze allemaal dezelfde reactie: hun oordeel was "niet meer dan 'n mening".
Schokkend was ook het optreden van Strauss Kahn, de voorzitter van het IMF die ten tijde van de opnames nog niet kon bevroeden dat het opspelen van zijn testosteron zijn wereld in elkaar zou doen storten, de definitieve ontmaskering en onttakeling, de deconfiture van een internationaal gerespecteerde vertegenwoordiger van de financiële wereld.
En schokkend tot slot waren de vele financieel specialisten, tevens vertegenwoordigers uit de universitaire wereld die tal van prachtige aanbevelingsrapporten schreven maar verzuimden erbij te vermelden dat ze betaald werden door de instellingen waarover ze lovende aanbevelingen op papier zetten. Prachtig om hun reacties te zien toen ze door de interviewer met hun wangedrag werden geconfronteerd!

Kortom, een indrukwekkende en moedeloos stemmende documentaire. Moedeloos makend omdat er niets veranderd is aan de moraal van de financiële wereld. Hier, niet, daar niet, nergens niet. Wij lezen in de NRC van 26 september dat de Nederlandse bankiers onrustig zijn geworden van de plannen van minister de Jager om een financieel tuchtcollege voor bankiers in te stellen. Er is immers al de bankierseed en het toezicht ligt toch bij de Nederlandse Bank? Het tuchtcollege van de Jager moet sancties op kunnen leggen wanneer de bankierseed wordt overschreden of misbruikt. Daar houden de bankiers dus niet van. Zij willen doelbewust de mogelijkheid openhouden om meineed te plegen. Die bankierseed zou overigens per 1 januari 2013 in moeten gaan en naar verluidt staat niet iedere bankier of lid van de raad van commissarissen te trappelen van ongeduld om die eed ook daadwerkelijk af te leggen. De Jager stelt terecht dat wie de eed niet wenst af te leggen moet worden voorgedragen voor ontslag.

Waar is dit alles nu mee begonnen? In feite - en The Inside Job laat dat haarfijn zien - met de deregulering binnen de financiële wereld, aangezwengeld natuurlijk door Ronald Reagan. Maar ook Clinton en Bush hebben zich op dit vlak niet onbetuigd gelaten. En tot de dag van vandaag zijn er nog vele hoofdrolspelers die schat en schatrijk zijn geworden, die hun bijdrage hebben geleverd aan het ontstaan van deze wereldwijde crisis, die niet bereid zijn hun fouten en falen te erkennen en die er tot op de dag van vandaag mee wegkomen.
Wat de crisis vooral laat zien is dat met het wegnemen van zorgvuldigheids- en veiligheidseisen, de menselijke hebzucht alle ruimte wordt geboden om zich ten volle te ontplooien. En hebzucht is de beste firewall tegen moraal.