Debat? Er is geen debat!

In een uitstekend artikel in de NRC van oudejaarsdag stelt Bas Heijne vast dat het huidige "conflict" (in de westerse samenleving, voeg ik daar aan toe) vooral ideologisch van aard is: universalisme tegenover nationalisme, gelijkheidsdenken tegenover groepsdenken, het streven naar gezamenlijkheid tegenover identitaire eigenheid.

Hij haalt onder meer de Amerikaanse politiek filosoof Michael Sandel aan die twee redenen geeft voor de teloorgang van het debat: in de eerste plaats het marktdenken, het geloof dat marktwerking alles zal reguleren en in de tweede plaats angst, de angst dat we het met elkaar oneens zijn, waardoor we niet met die ander in gesprek gaan maar hem gewoon negeren.

Dat eerste argument lijkt mij hout snijden, het tweede niet (Bas Heijne gelooft er ook niet zo in). We nemen elkaar voortdurend de maat maar passen wel op daarbij met elkaar in gesprek te gaan. Het probleem is niet zozeer de toon van het debat, aldus Heijne, maar veeleer het gegeven dat er alleen maar toon is en geen debat.

Het populisme is er duidelijk in geslaagd de hang naar een radicale terugkeer naar een gemeenschap die bedreigd wordt door elementen die niet in onze cultuur passen en door een bestuurlijke elite die deze op een fatale manier laat ondermijnen door een hypocriet of verdwaasd geloof in de idealen van de Verlichting, die hang te doen nestelen in het gevoelsleven van een groot deel van de bevolking.

Pleiten voor meer feitelijkheid alleen zal niet voldoende zijn, aldus Bas Heijne. In de eerste plaats moeten we het aandurven ideologisch eerlijk te zijn. Het gaat er niet zozeer om wie we zijn maar om wie we willen zijn. Heijne opteert voor het Verlichtingsdenken in combinatie met de nu kennelijk  zo node gemiste gemeenschapszin. Hierover moeten we met elkaar in gesprek gaan, maar dat zal pas lukken wanneer de toon van het debat verandert.

Helaas laat Bas Heijne het hier bij. Helaas, want de hamvraag is natuurlijk hoe we de geest weer in de fles krijgen. Volgens mij zijn bij uitstek politici daarvoor verantwoordelijk. Zij zetten de toon, de populisten voorop. Zij hebben geen enkel belang bij een evenwichtig debat. Ze hebben hun electoraat nu juist jarenlang wijs gemaakt dat een evenwichtig debat niks oplevert. De elite praat nu eenmaal met meel in de mond, is politiek correct en vult slechts zijn zakken. Dat beeld mag niet worden gerelativeerd. Dat is politiek onwenselijk.

Ik ben het honderd procent eens met Bas Heijne maar dat debat gaat er niet komen in 2017. Er zijn geen maatschappelijke protagonisten of opinion leaders, er zijn geen politici die richting weten te wijzen en er is geen ontvankelijke bevolking meer. We leven dan ook in een uiterst tumultueuze en ronduit gevaarlijke tijd. Dat ik zulke woorden op moet schrijven aan het begin van een nieuw jaar!