Rechts-populisme en fascisme

In een artikel in de Volkskrant van vandaag waarschuwt redacteur Hans Wansink voor de onterechte gelijkstelling van de begrippen populisme en fascisme. Hij verwijst daarbij onder meer naar de wijze waarop Pegida-aamhangers in de Duitse pers worden bejegend en naar de cartoon op de cover van Der Spiegel waarop Trump het Vrijheidsbeeld onthoofd. Dit laatste is in de ogen van Wansink geen satire meer maar demonisering van Trump. Wansink: "Het gelijkstellen van populisme aan rechts-extremisme en zelfs fascisme zet ons op een dwaalspoor. Juist in het gebruik van geweld onderscheidt het fascisme zich van het populisme, dat altijd opereert binnen de kaders van de parlementaire democratie".

Nu ben ik de eerste om toe te geven dat het gebruik van grote woorden om maatschappelijke of politieke fenomenen te duiden al snel tot misverstanden leidt. Toch kom ik tot een andere analyse dan Wansink. Voor mij zijn Pegida-, Le Pen- of PVV-aanhangers geen fascisten. Daar zijn mensen niet mee bezig. Maar hun politieke leiders bedienen zich wel degelijk van methoden die niet anders te duiden zijn dan in de kern fascistisch.

Om te beginnen zou ik willen refereren aan de uitstekende analyse van Rob Riemen in De eeuwige terugkeer van het fascisme (Atlas 2010). En kijkend naar het politieke toneel van vandaag zien we een aantal fenomenen dat ons buitengewoon zou moeten verontrusten.

In de eerste plaats is er de omgang met de vrije pers. Het Witte Huis beschouwt de vrije pers als de enige echte oppositie en de president weigert journalisten te woord te staan omdat ze in zijn ogen fake news verspreiden waar de president zelf aantoonbaar zijn eigen werkelijkheid creëert door alternative facts tevoorschijn te toveren. In Nederland doet Wilders hetzelfde door zijn weigering journalisten van de (niet voor niets) gevestigde media te woord te staan. Deze populistische politici onttrekken zich aan de controle van het openbare ambt door de vrije pers.

In de tweede plaats laten populistische leiders een ongekend dedain ten aanzien van de rechterlijke macht zien. Trump spreekt van 'so-called judges', Wilders rept zonder blikken of blozen van 'neprechters'. Het openbaar ministerie noemt Wilders zelfs 'handlangers van terroristen'. Deze politici hebben alleen maar last van de scheiding der machten en zouden die scheiding het liefst om zeep helpen.

In de derde plaats moeten we wijzen op de ronduit smerige manier van campagne voeren. We hoeven hier alle escapades van Trump niet te herhalen. Deze wijze van propageren van het eigen gelijk is allang ook tot ons land doorgedrongen. De manier waarop wederom Wilders alles en iedereen schoffeert, nu al jarenlang, is beschamend. Toch wil hij premier van Nederland worden en het interesseert hem geen zier dat de premier verondersteld wordt de belangen van alle Nederlanders te dienen. In dit verband moeten we ook wijzen op de karakterisering - wederom door Wilders - van ons parlement als een 'nepparlement'.

In de vierde plaats is er de omgang met geweld. Voortdurend merkt Wilders op dat het volk zich zal herinneren wie er aan de goede kant van de geschiedenis stond. En hij had er ook geen enkele moeite mee te verklaren dat er een revolte zou ontstaan als hij na grote verkiezingswinst niet zou kunnen regeren. Als dat geen uitlokking van geweld is, wat is het dan wel?

En tot slot wil ik hier nog eens Beppe Grillo opvoeren die zegt: "Het volk is het gelijk. Het hoeft geen gelijk te hebben, het is het gelijk zelf. Het volk is het antwoord en de vraag. Alles begint bij het volk. -- Het volk. Dezelfde taal, dezelfde visie. Dat is toch prachtig?"

Ik vind het opmerkelijk maar ook een enorme misser dat Hans Wansink aan al deze klare tekenen van fascisme gewoon voorbij gaat. En Trump opvoeren als slachtoffer van demoniseren is wat mij betreft toch echt een schoolvoorbeeld van Umwertung aller Werte!